دندان‌ها سخت‌ترین عضو بدن انسان هستند و علاوه بر جویدن غذا، در گفتار هم نقش موثری ایفا می‌کنند. ضمن اینکه زیبایی افراد می‌تواند در یک نگاه تحت تأثیر ظاهر دندان‌ها قرار بگیرد؛ دندان ها می‌توانند بیانگر طبقه‌ی اجتماعی افراد هم باشند! به طوری که داشتن چند دندان خراب قابل دید، این قضاوت را ایجاد کند که فرد در موقعیت مالی مناسبی قرار ندارد یا نسبت به وضعیت ظاهرش بی‌توجه است. با این اوصاف، شناخت بهتر چنین عضوی خالی از اهمیت نخواهد بود. هر دندان شامل بخش‌های زیر است:

مینای دندان

 مینا، بیرونی‌ترین و سخت‌ترین قسمت دندان است. این بخش دندان از کلسیم فسفات ساخته شده که یک ماده‌ی معدنی سخت است. از آنجا که مینای دندان شفاف است، نور را از خود عبور می‌دهد.

با این حال، رنگ اصلی دندان شما توسط عاج مشخص می‌شود که توسط مینا پوشیده شده است. در مواقعی، مصرف نوشیدنی‌هایی مانند چای، نوشابه، آبمیوه و همچنین استعمال سیگار می‌تواند باعث لکه‌دار شدن مینای دندان شود.  از این رو، مراجعه‌ی منظم به دندانپزشک و تمیز کردن روزمره‌ی دندان‌ها می‌تواند به پاکسازی لکه‌های سطحی کمک کند تا بتوانید از سالم بودن دندان‌های خود اطمینان حاصل کنید.

عاج دندان

عاج در قسمت زیرین مینا قرار دارد.  عاج دندان دارای بافت‌های سخت است که شامل لوله‌های نازک میکروسکوپی می‌شود.  چنانچه مینا آسیب ببیند، گرما یا سرما می‌تواند وارد این مسیرهای لوله‌ای شده و ایجاد درد یا حساسیت کند. حدود ۴۵ درصد از ساختار عاج را ماده‌ی معدنی هیدروکسیلاپاتیت و ۳۳ درصد آن را مواد آلی و ۲۲ درصد را آب تشکیل می‌دهد. به‌علت شفاف بودن مینا، زردی عاج می‌تواند رنگ کلی دندان را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. از آنجا که عاج نسبت به مینا، درصد ماده‌ی معدنی کم‌تری دارد، شکنندگی آن هم کم‌تر است و می‌تواند از مینای دندان محافظت کند. دو ویژگی اصلی وجود دارد که عاج را از مینا متمایز می‌کند: اول اینکه عاج در طول دوران زندگی شکل می‌گیرد و دوم اینکه نسبت به مینا حساس‌تر است.

پالپ دندان

پالپ یا مغز دندان، همان بخش نرم و داخلی دندان است.  به طوری که رگ‌های خونی و عصب‌ها در داخل پالپ دندان قرار دارند. در حالت عادی مغز دندان زنده و فعال است ولی پوسیدگی‌ها و آزردگی‌های رگ‌ها و عصب‌ها می‌تواند به مرگ پالپ منجر شود. در این شرایط لازم است که درمان ریشه یا عصب‌کشی انجام شود.

سمنتوم

سمنتوم یا ساروجه لایه‌ای از بافت هم‌بند است که ریشه‌ی دندان‌ها را به‌طور محکم به فک و لثه‌ها پیوند می‌زند.  سمنتوم کمی نرم‌تر از عاج است و ۴۵ تا ۵۰ درصد ساختار آن از ماده‌ی معدنی هیدروکسیلاپاتیت و ۵۰ تا ۵۵ درصد آن از مواد آلی و آب است.

ترکیب آلی این بخش از پروتئوگلیکان و کلاژن تشکیل شده است. سمنتوم فاقد رگ‌های خونی است و سلول‌های داخلی خود را از طریق بافت‌های عروقی اطراف تغذیه می‌کند. این بخش از دندان،  زرد رنگ بوده و نسبت به عاج، رنگ آن روشن‌تر است. ضمن اینکه نسبت به دیگر بافت‌های معدنی، بالاترین میزان فلوراید را دارد.

لیگامنت پریودنتال

لیگامنت پریودنتال بافتی کلاژنی است که به سفت نگه داشتن دندان‌ها در فک کمک می‌کند.  لیگامنت پریودنتال از یک طرف به سمنتوم و از طرف دیگر به استخوان آلوئل متصل است.

عملکرد این بافت مستقل از دندان است. بطوری‌که ممکن است دندانی کاملاسالم باشد اما در اثر بیماری این بافت نگهدارنده لق شده و کارآیی خود را از دست بدهد.

انواع دندان

هر بزرگسال عادی ۳۲ عدد دندان در دهان خود دارد که پیش از این، تمامی آن‌ها (به غیر از دندان‌های عقل) در سن ۱۳ سالگی از بین رفته‌اند. این دندان‌ها شامل موارد زیر هستند:

دندان‌های پیشین

دندان‌های پیشین شامل ۸ دندان میانی فک‌های بالا و پایین هستند. این دندان‌ها وظیفه‌ی برش دادن و تکه کردن غذا را به عهده دارند.

دندان نیش

تعداد ۴ دندان نیش دقیقا در کنار دندان‌های پیشین قرار دارند.  سطح این دندان‌ها تیز بوده و پاره‌ی کننده‌ی مواد غذایی هستند. در هر دو نوع دندان شیری و دایمی ۴ دندان نیش وجود دارد.

دندان‌های آسیاب کوچک

این دندان‌ها بین دندان‌های نیش و دندان‌های آسیاب بزرگ قرار دارند و برخلاف دندان‌های پیشین و نیش، سطح آن‌ها صاف و مسطح است. وظیفه ی دندان‌های آسیاب، خرد کردن مواد غذایی است.  در مجموع، ۸ دندان آسیاب کوچک در دهان خود داریم.

دندان آسیاب بزرگ

 هرچند دندان‌های آسیاب بزرگ در عقب دهان قرار دارند، اما بهترین آسیاب‌کننده‌های غذا هستند. این دندان‌ها بزرگ‌ترین نوع دندان بوده و سطح بزرگی برای خرد کردن غذا دارند.   دندان‌های شیری اولیه دارای ۸ دندان آسیاب بزرگ و دندان‌های دایمی دارای ۱۲ دندان آسیاب بزرگ هستند.

دندان عقل

این دندان‌ها از سن ۱۸ سال شروع به رویش می‌کنند اما اغلب اوقات به دلیل اینکه باعث جابجایی دندان‌های دیگر می‌شوند، کشیده می‌شوند. بعضی پزشکان توصیه می‌کنند که حتی در صورت سالم بودن این دندان اقدام به کشیدن آن کنید!

مشکلات و بیماری‌های دندان

فضای داخل دهان، محیطی مستعد برای رشد و پروش انواع باکتری‌ها است. از این رو دندان‌های ما به راحتی در معرض انواع و اقسام مشکلات و بیماری‌های مختلف قرار دارند.

مشکلات و بیماری‌های دندان شامل این موارد هستند:

پوسیدگی دندان

بعضی باکتری‌ها با مسواک و بزاق دهان برطرف نمی‌شوند و باعث آسیب به مینای دندان و همچنین قسمت‌های عمیق‌تر آن می‌شوند. معمولا دندان‌های آسیاب بیش از باقی دندان‌ها دچار پوسیدگی می‌شوند. حفره‌ای که به آن پوسیدگی دندان گفته می‌شود، سوراخی است که در دندان شکل می‌گیرد.  حفره‌ها ابتدا کوچک بوده و به تدریج بزرگ و بزرگ‌تر می‌شوند.  علاوه بر این، حفره‌ها در مراحل اولیه هیچ دردی ایجاد نمی‌کنند؛ به همین دلیل افراد، به موقع اقدام به درمان آن‌ها نمی‌کنند.  مراجعه‌ی منظم به دندانپزشک می‌تواند پوسیدگی را به موقع تشخیص دهد.

طبق آمارهای منتشر شده، پوسیدگی دندان، از شایع‌ترین مشکلات بهداشت و سلامت در جهان است. ضمن اینکه دندان‌های نوزادان هم از این مشکل مصون نیست و می‌تواند دچار پوسیدگی شود.

علائم پوسیدگی دندان

علائم پوسیدگی دندان به‌شدت پوسیدگی بستگی دارد.  این علایم شامل موارد زیر هستند:

• حساسیت دندان
• دندان درد
• سوراخ قابل رویت در دندان‌ها
• لکه‌های سفید یا سیاه روی دندان
• علل پوسیدگی دندان
• پلاک دندان، ماده‌ی چسبنده‌ای است که روی دندان‌ها قرار می‌گیرد و باعث ایجاد پوسیدگی می‌شود.  پلاک دندان ترکیبی از موارد زیر است:
• باکتری
• بزاق دهان
• اسید
• ذرات غذا

همه‌ی افراد باکتری‌هایی در دهان خود دارند. بعد از خوردن یا نوشیدن مواد غذایی دارای قند ، باکتری‌های موجود در دهان شما قند را به اسید تبدیل می‌کنند. در این شرایط، پلاک‌ها شروع به شکل‌گیری روی دندان می‌کنند.  به همین دلیل، استفاده از مسواک پس از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های شیرین اهمیت بسیاری دارد.

اسید پلاک‌ها بعد از چسبیدن به دندان، باعث تخریب مینای دندان می‌شود.  با تضعیف مینای دندان ، خطر پوسیدگی افزایش پیدا می‌کند. همه‌ی افراد در معرض خطر پوسیدگی دندان هستند. اما احتمال پوسیدگی دندان در بعضی افراد بیش از سایرین است:

• افرادی که غذاها و نوشیدنی‌های ترش یا شیرین زیاد مصرف می‌کنند
• افرادی که اصرار چندانی به مسواک و نخ دندان ندارند
• افرادی که فلوراید کافی دریافت نمی‌کنند
• افرادی که دهان خشکی دارند
• افرادی که دچار پرخوری روانی یا بی‌اشتهایی هستند
• افرادی که مشکل رفلاکس معده دارند و اسید برگشتی از معده‌ی آن‌ها به مینای دندان آسیب می‌زند

شیارهای دندان‌های آسیاب باعث می‌شود که ذرات مواد غذایی راحت‌تر درون آن‌ها به دام بیفتد.  ضمن اینکه مسواک زدن و کشیدن نخ دندان در مورد دندان‌های آسیاب سخت‌تر است؛ بنابراین این دندان‌ها بیش از باقی دچار مشکل پوسیدگی می‌شوند.  

پریودنتال

پریودنتال نوعی بیماری لثه است که از تورم ساختارهای عمیق‌تر دندان‌ها نشات می‌گیرد و علت اصلی آن بهداشت ضعیف دهان و دندان است. در عفونت‌های حاد لثه‌ای، بافت نرم، آسیب دیده و استخوان‌های تکیه‌گاه دندان از بین می‌روند. به همین دلیل، پریودنتال می‌تواند منجر به ریزش دندان‌ها شود. با این حال، این عفونت قابل پیشگیری است.   حداقل، دو بار مسواک زدن در روز و همچنین انجام معاینات منظم دندانپزشکی می‌تواند احتمال بروز این بیماری را تا حد زیادی کاهش دهد.

علائم پریودنتال

لثه‌های سالم سفت بوده و به رنگ صورتی کم‌رنگ هستند؛ ضمن اینکه با دندان‌های اطراف در تناسب قرار دارند.  علائم و نشانه‌های پریودنتال می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• لثه‌های متورم یا پف دار
• لثه‌های قرمز کم‌رنگ، قرمز مات یا مایل به قرمز
• لثه هایی که هنگام لمس شدن احساس گزگز می‌کنند
• خونریزی لثه ها
• لثه‌هایی که از دندان‌ها عقب‌تر هستند و باعث می‌شود دندان‌های شما درازتر از حد عادی به نظر برسد
• فضاهای جدیدی بین دندان‌ها
• زخم بین لثه‌ها و دندان‌ها
• بوی بد دهان
• لق شدن دندان‌ها
• جویدن دردناک
• تغییر در نحوه‌ی قرارگیری دندان‌ها شما هنگام گاز زدن

چندین نوع مختلف پریودنتال وجود دارد. انواع متداول پریودنتال شامل موارد زیر است:

• پریودنتال مزمن رایج‌ترین نوع بیماری لثه است که بیشتر افراد بزرگسال را تهدید می‌کند. هر چند که امکان وقوع آن در کودکان هم وجود دارد. پریودنتال در اثر ایجاد پلاک بروز پیدا می‌کند و به آرامی پیشرفت می‌کند. البته ممکن است وضعیت آن بهبود پیدا کند یا بدتر شود.
• پریودنتال تهاجمی در دوران کودکی یا اوایل بزرگسالی آغاز می‌شود و فقط تعداد کمی از افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• بیماری پریودنتال نکروتیزه با مرگ بافت‌های لثه، رباط‌های دندان و استخوان‌های تکیه‌گاه همراه است که در اثر عفونت‌های شدید بروز پیدا می‌کند. به‌طور کلی، این نوع پریودنتال، در افرادی که سیستم ایمنی آن‌ها سرکوب شده رخ می‌دهد. مبتلایان به سرطان و همچنین HIV در این دسته قرار دارند.

جینجیویت یا التهاب لثه

در این حالت، سطح لثه و اطراف تاج دندان متورم می‌شود. پلاک‌ها و تارتارها می‌توانند از عوامل ایجاد بیماری جینجیویت باشند. جینجیویت لثه به‌معنی التهاب لثه ست و معمولا به دلیل تشکیل فیلمی از پلاک یا تجمع باکتری روی دندان ایجاد می‌شود. این بیماری نوعی از حالت غیر مخرب پریودنتال است اما در صورتی که درمان نشود می‌تواند منجر به بروز پریودنتال شود.

علائم جینجیویت شامل قرمزی و ورم لثه‌ها است. علاوه بر این، در این شرایط، لثه‌های بیمار در اثر مسواک زدن به راحتی دچار خونریزی می‌شود. جینجیویت هم مانند بسیاری از بیماری‌های دندان، ناشی از بهداشت ضعیف دهان و دندان است و با مسواک زدن مداوم و استفاده‌ی منظم از نخ دندان رفع می‌شود.  علاوه بر این ، یک دهانشویه ضد عفونی کننده ممکن است به درمان آن کمک کند.

در موارد خفیف‌تر، ممکن است فرد به جینجیویت مبتلا باشد اما از بیماری خود باخبر نباشد.  با این حال، در صورت مشاهده‌ی علایم، باید جدی گرفته شده و سریع مورد درمان قرار گیرد.

انواع جینجیویت

جینجیویت به دو صورت وجود دارد:

التهاب لثه ناشی از پلاک دندان

این حالت می‌تواند به‌علت پلاک، عوامل سیستمیک، دارو یا سوء تغذیه ایجاد شود.

التهاب لثه‌ی غیر پلاکی

این نوع جینجیویت می‌تواند توسط باکتری، ویروس یا قارچ خاص ایجاد شود. همچنین، عوامل ژنتیکی، واکنش‌های آلرژیک، زخم‌ها یا واکنش بدن به عوامل بیگانه مانند پروتزها می‌تواند باعث بروز این نوع خاص از التهاب لثه شود.

دلایل ابتلا به التهاب لثه

شایع‌ترین علت التهاب لثه، تجمع پلاک‌های باکتریایی بین دندان‌ها و اطراف آن‌ها است. وجود پلاک‌ها باعث تحریک پاسخ‌های ایمنی شده که می‌تواند منجر به از بین رفتن لثه یا بافت‌های لثه‌ای شود. همچنین ممکن است در نهایت منجر به عوارض جدی‌تر مانند از بین رفتن دندان شود.

پلاک دندان یک بیوفیلم است که به‌طور طبیعی روی دندان‌ها جمع می‌شود. این پلاک‌ها معمولا ناشی از تجمع باکتری‌هایی است که سعی دارند روی سطح صاف دندان بچسبند. باکتری‌ها ممکن است بتوانند از دندان‌ها در برابر تجمع میکروارگانیسم‌های مضر حمایت کنند؛ اما پلاک‌ها می‌توانند باعث پوسیدگی دندان‌ها شده و مشکلات پریودنتال مانند جینجیویت و پریودنتال مزمن ایجاد کنند.

در صورتی که پلاک‌های دندانی به‌طور مناسب از سطح دندان پاکسازی نشوند، می‌توانند به جرم یا تارتار در نزدیکی لثه تبدیل شوند. جرم و تارتار هر دو زردرنگ بوده و پاکسازی آن‌ها باید به روش حرفه‌ای و توسط پزشک صورت گیرد. در نهایت، وجود پلاک و تارتار باعث تورم لثه و خونریزی فوری آن می‌شود.

سایر علل و عوامل بیماری‌های دهان و دندان

بعضی شرایط می‌تواند به بروز مشکلات دهان و دندان دامن بزند و خطر ابتلا به آن‌ها را افزایش دهد: 

• تغییرات هورمونی: بلوغ و بارداری می‌تواند باعث حساسیت لثه‌ها شده و خطر التهاب آن‌ها را افزایش دهد.
• دیابت و اچ‌آی‌وی: بیماری‌های دیگر مانند دیابت و اچ‌آی‌وی هم خطر ابتلا به التهاب لثه‌ای را افزایش می‌دهند.
• مصرف دارو: بعضی از داروها می‌توانند روی سلامت دهان و دندان تأثیر منفی بگذارند؛ به‌خصوص اگر جریان بزاق را کاهش دهند. برای مثال دیلانتین که یک داروی ضد تشنج است و بعضی از داروهای ضد آنژین می‌تواند باعث رشد غیرطبیعی بافت‌های لثه شود.
• سیگار کشیدن: افرادی که به‌صورت مداوم سیگار می‌کشند در مقایسه با افراد غیرسیگاری، بیشتر در معرض بیماری‌های دهان و دندان قرار دارند.
• سن و سال: با افزایش سن، خطر ابتلا به التهاب لثه افزایش پیدا می‌کند.
• رژیم غذایی نامناسب: در رژیم‌هایی که ویتامین C کافی ندارد، احتمال بروز بیماری‌های لثه بالاتر است.
• سابقه‌ی خانوادگی: در خصوص افرادی که والدین آن‌ها مبتلا به التهاب لثه‌ای بوده‌اند، خطر پیشرفت این بیماری بیشتر است. شاید این مورد، به این علت باشد که بعضی از باکتری‌های بدن، در زمان تولد شکل می‌گیرند.

تارتار دندان

در صورتی که پلاک سطح دندان برداشته نشود، با مواد معدنی مخلوط شده و به تارتار تبدیل می‌شود که ماده‌ای سخت‌تر از پلاک است. رفع تارتار کار شما نیست و نیاز به پاکسازی حرفه‌ای دارد. لازم است بدانید، هر چقدر هم به خوبی از دندان‌های خود مراقبت کنید، هنوز هم باکتری‌هایی در دهان شما قرار دارند. این باکتری‌ها با پروتئین‌ها و فرآورده‌های غذایی مخلوط شده و تشکیل پلاک می‌دهند.  این پلاک‌ها تا زیر خط لثه روی دندان، مواد پرکن دندانپزشکی و سایر موارد می‌چسبند.  پلاک‌ها حامل باکتری‌هایی هستند که می‌تواند به مینای دندان آسیب رسانده و منجر به حفره شوند.

چنانچه پلاک روی دندان باقی بماند، مشکل بزرگ‌تری به نام تارتار رخ می‌دهد.  تارتار که به آن جرم دندان هم می‌گویند در زیر و بالای لثه تشکیل می‌شود.  جرم دندان حالت زبر و متخلخل داشته و باعث بیماری لثه خواهد شد و بابد با ابزارهای مخصوص دندانپزشکی برداشته شود.

چگونه تارتار روی دندان‌ها و لثه‌ها تأثیر می‌گذارد؟

تارتار می‌تواند فرایند مسواک زدن و نخ دندان کشیدن را سخت‌تر از حالت عادی کند.  علاوه بر این، جرم یا تارتار منجر به ایجاد حفره و همچنین پوسیدگی دندان خواهند شد.

هر نوع تارتاری که بالای خط لثه‌ی شما باشد، می‌تواند عواقب نامطلوبی برای شما ایجاد کند.  به همین دلیل، باکتری‌های موجود در جرم دندان می‌تواند لثه‌های شما را تحریک کرده و به آن‌ها آسیب برساند.  با گذشت زمان، بیماری لثه‌ها شدت خواهد گرفت.

راهکارهای رفع پلاک دندان

همان‌طور که گفته شد، پلاک‌ فیلم چسبناکی است که توسط باکتری‌های داخل دهان روی دندان‌ها شکل می‌گیرد.  زمانی‌که پلاک‌ها مدت زمانی طولانی روی دندان‌تان باقی بمانند، عواقب ناخوشایند آن‌ها گریبان‌گیرتان خواهد شد.

پلاک‌ها باعث ضعیف شدن دندان‌ها شده  و به پوسیدگی دندان و بیماری لثه منجر می‌شوند.  البته که خارج کردن تمام باکتری‌ها از دهان ممکن نیست؛ اما اقداماتی وجود دارد که می‌تواند از تجمع آن‌ها روی دندان‌های شما جلوگیری کند:

۱- حداقل دو بار در روز مسواک بزنید

همه می‌دانند که مسواک زدن لازم است. اما چند بار در روز لازم است؟ در حالت ایده‌آل، باید پس از هر وعده‌ی غذایی مسواک زد تا پلاک‌ها به محض ایجاد شدن از بین بروند. مسواک زدن قبل از خواب اهمیت زیادی دارد؛ زیرا در صورت مسواک نزدن در این زمان، پلاک‌ها تمام طول شب فرصت دارند تا روی دندان‌های شما مستقر شوند!

سعی کنید، مسواک خود را نرم انتخاب کنید. مسواک‌های سفت ممکن است لثه‌های شما را آزرده کنند.  در فاصله‌ی ۳ تا ۴ ماه مسواک خود را تعویض کنید.  چنانچه مسواک شما کهنه شده باشد، کارآیی مناسبی نخواهد داشت. در مسواک زدن این نکات را رعایت کنید:

• هنگام مسواک زدن، مسواک خود را با زاویه‌ی ۴۵ درجه نسبت به لثه‌ی خود نگه دارید.
• مسواک زدن شما به‌صورت حرکات نرم و دایره‌ای انجام شود
•  زبان خود را هم مسواک بزنید تا هم باکتری‌ها را از بین ببرید و هم نفس خود را تازه کنید.
• سعی کنید مدت زمان مسواک زدن خود را به ۲ دقیقه‌ی کامل برسانید
• در این میان، مسواک‌های الکترونیکی در رفع پلاک‌ها موثرتر از مسواک معمولی عمل می‌کنند.

۲-  بین دندان‌های خود تمیز کنید

پلاک‌ها فقط در دندان های شما جمع نمی‌شوند.  آن‌ها می‌توانند در فواصل بین دندانی هم قرار بگیرند.  از این رو، استفاده از نخ دندان یا ابزارهای دیگر مناسب خواهد بود. بنابراین لازم است بدانید که مسواک زدن به‌تنهایی پلاک‌ها را از بین نمی‌برد و حداقل یه بار نخ دندان ضروری است. اگر با پیچاندن نخ دندان دور انگشتان خود مشکل دارید، جایگزین‌های دیگری برای نخ دندان وجود دارد:

• خلال دندان
• نخ دندان مجهز به نگه دارنده
• مسواک‌های کوچک که برس آن‌ها بین دندان‌ها قرار می‌گیرد
• نخ دندان با دهانشویه (نوعی دستگاه)

به خاطر داشته باشید که هیچ زمان درست یا غلطی برای تمیز کردن بین دندان‌های شما وجود ندارد. شما می‌توانید قبل یا بعد از مسواک زدن، از نخ دندان استفاده کنید؛ فقط مطمئن شوید که این کار را انجام خواهید داد!

۳- شستشو با دهانشویه

برای بسیاری از افراد، استفاده از دهانشویه‌ی ضد باکتری می‌تواند گزینه‌ی مناسبی در پیشگیری از پلاک دندان باشد.  زیرا دهانشویه به حذف راحت‌تر پلاک‌های دندان کمک می‌کند. بعضی از دهانشویه‌ها حاوی الکل بوده و باعث خشک شدن دهان می‌شوند.  در حالی که خشکی دهان برای جلوگیری از پلاک بستن دندان‌ها مناسب نیست.  زیرا بزاق شما به سالم ماندن دهان کمک می‌کند. در دهان خشک، پلاک‌های چسبنده‌تری شکل می‌گیرد که پاک کردن آن‌ها سخت‌تر است. بنابراین دهانشویه‌ای انتخاب کنید که فاقد ترکیبات الکلی باشد.

۴- کم کردن مصرف غذاهای ترش و شیرین

پس از اینکه از غذا خوردن دست کشیدید، باکتری‌ها سراغ قند باقی‌مانده در دهان می‌روند و از آن تغذیه می‌کنند.  هرچه غذای شما شیرین‌تر باشد، باکتری بیشتری در دهان شما تجمع پیدا می‌کند.

از طرفی، غذاهای قندی و غذاهای اسیدی باعث پوسیدگی دندان می‌شوند.  بنابراین، از این غذاها کم‌تر مصرف کنید تا از بروز مشکلات بعدی پیشگیری کنید.  

اوربایت دندان (over bite)

 در حالت اوربایت، دندان‌های فوقانی از دندان‌های فک پایین کوتاه‌تر هستند. اوربایت یک بیماری شایع دندان است که در صورت عدم مطابقت مناسب دندان‌های شما رخ می‌دهد. این بیماری می‌تواند در مراحل اولیه‌ی کودکی به دلیل عادت‌هایی مانند مکیدن انگشت شست ، فشار دادن زبان به دندان‌ها یا استفاده‌ی طولانی از پستانک ایجاد شود. هنگامی که قوس و سقف دهان باریک می‌شوند ، فک پایین گزینه‌ی دیگری جز عقب‌نشینی ندارد و دندان‌های فوقانی نمی‌توانند با دندان‌های فک پایین هم‌پوشانی پیدا کنند.  اوربایت در بیمارانی که دندان‌های آسیاب خود را از دست داده‌اند، احتمال بیشتری دارد.  اگرچه اوربایت معمولا بین سنین ۱۰ تا ۱۲ سال درمان می‌شود، اما در سنین دیگر هم قابل درمان است.

تشخیص خانگی اوربایت

دهان خود را در حالت عادی ببندید. دندان‌های خود را به‌طور طبیعی کنار هم قرار دهید تا مطمئن شوید که فک شما بدون فشار دندان‌ها راحت است.  این حرکت می‌تواند نشان دهد که دندان‌های شما در موقعیت طبیعی قرار دارند یا روی هم قرار نمی‌گیرند.

• به آینه نگاه کنید و لبخند بزنید. برای اینکه بتوانید یک اوربایت را تشخیص دهید، به یک آینه نیاز دارید تا به شما در نشان دادن دندان‌هایتان کمک کند. در حالی که در مقابل آینه ایستاده‌اید ، لبخند بزنید و دندان‌های خود را نشان دهید.
• خود را تا حد امکان به آینه نزدیک کنید و طوری لبخند بزنید که لب‌هایتان از دندان‌ها فاصله بگیرد.
• بررسی کنید که آیا دندان‌های بالایی جلوتر از دندان‌های پایین قرار گرفته‌اند یا خیر.
• چنانچه دندان‌های بالا بیش از ۳.۵ میلی‌متر از دندان‌های پایین فاصله داشته باشند، مبتلا به اوربایت هستید.
• همچنین در حالت اوربایت، ممکن است احساس کنید که دندان‌های ردیف پایین به سقف دهان نزدیک است یه به آن برخورد کرده است.

آندربایت دندان (جلو بودن دندان‌های فک پایین)

در این حالت دندان‌های پایینی به‌طور قابل توجهی از دندان‌های بالایی بیرون زده‌اند. بعضی از آندربایت‌ها شدید بوده و باعث به جلو کشیده شدن دندان‌های فک پایین می‌شود. موارد دیگر خفیف‌تر بوده و تقریباً قابل‌توجه نیستند. با این حال، مشکل آندربایت دندان چیزی بیش از بحث زیبایی است. در موارد خفیف آندربایت مشکلی ایجاد نمی‌کند؛ اما در موارد شدید می‌تواند مشکلات بهداشت دهان و دندان را برای فرد ایجاد کند. مواردی مانند ایجاد اختلال در گاز زدن و جویدن غذا، مشکل در صحبت کردن و درد فک و صورت به‌علت تنظیم نبدن فک‌ها از جمله‌ی این مشکلات است.

دلایل آندربایت دندان

نحوه‌ی تراز شدن دندان‌های شما ممکن است تحت تأثیر عوامل مختلفی باشد. به‌طور معمول ، دندان‌ها به گونه‌ای رشد می‌کنند که دندان‌های بالایی کمی جلوتر از دندان‌های پایین قرار گیرند. دندان‌های آسیاب شما که سطحی صاف و پهن دارند و در عقب دهان هستند، باید خود را با سایر دندان‌ها هماهنگ کنند.  تراز صحیح دندان‌ها کمک می‌کند در هنگام خورد غذا، فک یا زبان‌تان را ناخواسته گاز نگیرید.

در این میان، عواملی وجود دارد که می‌تواند منجر به مشکل آندربایت شود. این عوامل شامل مواد زیر هستند:

عادت‌های کودکی

بعضی از عادت‌های دوران کودکی می‌تواند به آندربایت یا سایر ناهمترازی‌های دندانی منجر شود.

• مکیدن انگشت شست
• فشار دادن زبان روی دندان‌ها
• استفاده از پستانک در کودکان بالای ۳ سال
• تغذیه‌ی طولانی‌مدت از شیشه‌ی شیر پس از دوران خردسالی

ژنتیک

ژن ها از آنچه ما فکر می‌کنیم، تأثیر بیشتری در زندگی ما دارند! بیشتر اوقات، آندربایت یا جلو بودن فک پایین یک مورد ارثی است. ژنتیک می‌تواند در مورد شکل و اندازه‌ی فک و دندان‌های ما تصمیم‌گیری کند. بنابراین چنانچه یکی از اعضای خانواده این مشکل را دارد، احتمال بروز آن در باقی افراد هم وجود خواهد داشت.

صدمه و آسیب

صدمات شدید به‌صورت ممکن است باعث آسیب دائمی در فک شود.  البته اغلب اوقات فک شکسته قابل ترمیم است اما پس از جراحی لزوما فک‌ها متناسب روی هم قرار نمی‌گیرند و در نهایت مشکل آندربایت ایجاد می‌شود.

تومورها

تومورهای فک یا دهان می‌تواند باعث جلوافتادگی فک و آندربایت شود.

درمان آندربایت

بیشتر افراد با دندانهای کاملاً تراز متولد نمی‌شوند. معمولا عده‌ی کمی هستند که دندان‌های آن‌ها به درمان پزشکی نیاز ندارد.  با این حال، درمان آندربایت مزایای زیادی می‌تواند داشته باشد. پس از درمان، تمیز کردن دندان ها آسان‌تر می‌شود و خطر پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه کاهش پیدا خواهد کرد. همچنین روی دندان‌ها ، فک‌ها و ماهیچه‌های صورت فشار کم‌تری احساس خواهید کرد.

بروکسیم یا دندان قروچه

دندان قروچه به حالتی گفته می‌شود که فرد به‌صورت ارادی یا غیرارادی دندان‌های خود را به هم فشار می‌دهد و دندان‌ها روی هم ساییده می‌شوند. استرس‌های درونی مرسوم‌ترین دلیلی است که برای دندان قروچه شناخته شده است. دندان قروچه لزوما مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند اما در بعضی افراد با درد در ناحیه‌ی سر و صورت و خرد شدن و تغییر شکل دندان‌ها همراه است.

علائم دندان قروچه

علائم دندان قروچه شامل موارد زیر است:

• درد صورت
• سردرد
• درد گوش
• احساس درد و سفت شدن ناحیه‌ی فک و ماهیچه‌های اطراف
• اختلال در خواب 
• فرسودگی دندان‌ها که می‌تواند منجر به ریزش آن‌ها شود
• شکسته شدن دندان ها یا مواد پرکن آن‌ها

معمولا در موارد حاد دندان قروچه، دندان‌ها آسیب می‌بینند.

چه زمانی برای دندان قروچه به پزشک مراجعه کنید؟

در این موارد به دنداپزشک مراجعه کنید:

• دندان‌های شما فرسوده ، آسیب دیده یا حساس شده‌اند
• در نواحی فک ، صورت یا گوش احساس درد می‌کنید 
• از دیگران مطلع می‌شوید که در خواب دندان‌قروچه می‌کنید

ممکن است برای جلوگیری از مشکلاتی مانند عفونت یا آبسه‌ی دندانی به مراقبت‌های دندانپزشکی نیاز پیدا کنید. در صورتی که دندان قروچه ناشی از استرس باشد، یک پزشک اعصاب می‌تواند برای کنترل آن به شما کمک کند. در این میان، استفاده از محافظ دهان ساییدگی و برخورد دندان‌ها با یکدیگر را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، تمرینات آرامش عضلات قبل از خواب می‌تواند به جلوگیری از دندان قروچه کمک کند.

درمان پوسیدگی دندان

پر کردن دندان حداقل مشکل دندانی است که در طول عمر چندین بار برای اکثر ما اتفاق می‌افتد  و دندانپزشک برای جلوگیری از پیشرفت پوسیدگی، پس از تراش قسمت پوسیده‌ی دندان، اقدام به پر کردن آن با یکی از دو ماده‌ی آمالگام یا کامپوزیت می‌کند. هر کدام از این مواد مزایا و معایب مخصوص به خود را دارد:

مزایا و معایب آمالگام

پرکن‌های آمالگام از فلزات مختلفی مانند نقره، جیوه، روی و مس ساخته می‌شوند؛ در مقایسه با کامپوزیت، این نوع پر کردن مقرون‌به‌صرفه‌تر است و استحکام و دوام طولانی‌تری هم دارد.  در صورتی که از آمالگام به درستی مراقبت شود، می‌تواند تا ۱۵ سال هم مهمان دندان شما باشد.  از آنجا که در ساخت آمالگام از آلیاژ فلزی استفاده شده است، مقاومت بیشتری در برابر ضربه یا صدمات احتمالی دارد و برای پوسیدگی‌های عمیق‌تر هم گزینه‌ی ارجح‌تری است.

با این حال، در سال‌های اخیر، عنصرجیوه‌ی موجود در آمالگام به بدنامی آن منجر شده است.  جیوه، فلزی سنگین است و برخی از بیماران نسبت به آن حساسیت دارند.  نکته منفی دیگر ظاهر آن است.  پرکن‌های نقره‌ای در هنگام خندیدن یا لبخند زدن بسیار مورد توجه هستند.  ضمن اینکه با گذشت زمان، آمالگام‌ها می‌توانند ظاهر دندان پر شده را تیره‌تر کرده و روی نقش لبخند تأثیر بگذارند.

مزایا و معایب کامپوزیت

پرکن‌های کامپوزیت که به‌عنوان پرکن‌های رنگ دندان شناخته شده است , ترکیبی از اکریلیک و سرامیک هستند که می‌تواند ترکیبی طبیعی و زیبا به ظاهر دندان شما ببخشند. علاوه بر این، در جای‌گذاری کامپوزیت، میزان کم‌تری از مینای دندان تراشیده می‌شود و ساختار دندان تا حد امکان حفظ خواهد شد.

از معایب کامپوزیت دندان می‌توان به هزینه‌ی بالا و طول عمر کم‌تر آن نسبت به آمالگام اشاره کرد.  از این رو، آمالگام نسبت به کامپوزیت، مقرون‌به‌صرفه‌تر است.   از آنجا که کامپوزیت، دوام آمالگام را ندارد، طول عمر آن نهایتا به ۷ تا ۱۰ سال می‌رسد.

کامپوزیت یا آمالگام؟

در حالتی که دندانی که قرار است ترمیم شود در هنگام لبخند دیده می‌شود، کامپوزیت گزینه‌ی مناسب‌تری خواهد بود.  برای دندان‌های عقب دهان که بیشتر در معرض پوسیدگی هستند، آمالگام دوام و ماندگاری بیشتری خواهد داشت.

درمان ریشه یا عصب کشی

عصب‌کشی یا درمان ریشه زمانی انجام می‌شود که دندان به‌شدت پوسیده و عفونی شده است. در فرایند عصب‌کشی، عصب و پالپ داخل دندان برداشته شده و داخل کانال‌های دندان تمیز و آب‌بندی‌ می‌شود. در غیر این صورت دندان عفونت پیدا کرده و ممکن است به آبسه منجر شود. عصب دندان در داخل کانال ریشه قرار گرفته است و دندان نقش یک حسگر سرما یا گرما را ایفا می‌کند؛ بنابراین نقش مهمی در سلامت دندان ندارد و بود و نبود آن بر عملکرد روزانه‌ی دندان تأثیر نمی‌گذارد.

چرا در عصب‌کشی، پالپ دندان برداشته می‌شود؟

وقت بافت عصبی یا پالپ دندان آسیب می‌بیند، باکتری‌ها در محفظه‌ی پالپ شروع به تکثیر می‌کنند.  باکتری‌ها و سایر بقایای پوسیده، می‌توانند باعث آبسه یا عقونت دندان شوند. آبسه به‌صورت یک کیسه‌ی پر از چرک است که در انتهای ریشه تشکیل می‌شود. آبسه وقتی رخ می‌دهد که عفونت در تمام طول انتهای ریشه‌های دندان گسترش پیدا کند. بنابراین برای جلوگیری از پیشرفت عفونت پالپ دندان برداشته می‌شود.

عصب‌کشی چگونه انجام می‌شود؟

عصب‌کشی توسط دندانپزشک یا متخصص ریشه (آندودنتیست) قابل انجام است. سطح دشواری یا پیچیدگی درمان ریشه‌ی دندان مشخص می‌کند که به کدام یک مراجعه کنید.

معمولا، اولین مرحله‌ی درمان ریشه عکس‌برداری از دندان با اشعه ی ایکس است تا شکل کانال‌های ریشه و علائم عفونت در استخوان‌های اطراف آن مشخص شود. در عصب‌کشی معمولا از تزریق بی‌حسی به اطراف دندان آسیب دیده استفاده می‌شود. البته استفاده از بی‌حسی ضرورتی ندارد اما دندانپزشکان معمولا برای راحتی بیشتر بیمار، بی‌حسی را تزریق می‌کنند. در مرحله ی بعد، لازم است که محیط دهان را برای انجام عصب‌کشی از ترشح براق، خشک نگه داشت. بنابراین از تیوب‌های لاستیکی ساکشن برای این کار استفاده می‌شود.

سپس دندانپزشک با مته‌ی مخصوص حفره‌ای را در دندان ایجاد می‌کند.  به این ترتیب، پالپ به همراه باکتری‌ها‌، بافت عصبی پوسیده شده و بقایای مربوطه از دندان خارج می‌شود.  فرایند تمیز کردن با استفاده از سوزن‌های مخصوصی به نام فایل انجام می‌شود.  فایل‌ها اندازه‌های متفاوتی دارند تا کانال‌های ریشه را خراشیده و خرد کنند.  از فشار آب یا هیپوکلریت سدیم برای تخلیه‌ی قسمت‌های تراشیده شده استفاده می‌شود.

هنگامی که دندان کاملاً تمیز شد، دو راه وجود دارد: بعضی از دندانپزشکان، ترمیم نهایی را به یک هفته پس از عصب‌کشی موکول می‌کنند تا اگر عفونتی باقی مانده بود با دارو رفع شود.  بعضی دنداپزشکان هم، ترمیم نهایی را بلافاصله پس از عصب‌کشی انجام می‌دهند.

در مراجعه ی بعدی،دندانپزشک برای پر کردن فضای داخلی دندان از یک خمیر چسبنده و یک ترکیب لاستیکی به نام گاتا پرچا استفده می‌کند و آن را در کانال ریشه‌ی دندان قرار می‌دهد. برای پر کردن حفره‌ی بیرونی ایجاد شده در ابتدای درمان ، یک ماده ی پرکن قرار داده می‌شود.

مرحله‌ی آخر ترمیم ممکن است در بعضی دندان‌ها با موارد اضافی همراه باشد.  معمولا در پوسیدگی‌های شدید برای جلوگیری از خطر شکستن دندان عصب‌کشی شده، داخل کانال ابزارهایی مانند پین یا پست جای‌گذاری می‌شود تا از دندان محافظت بیشتری شود.

آیا عصب‌کشی دردناک است؟

به‌علت اثر بی‌حسی، معمولا فرایند عصب‌کشی درد خاصی ندارد. با این حال، در روزهای نخست پس از عصب‌کشی، ممکن است بافت‌های طبیعی به‌علت التهاب حساس شده باشند؛ به‌خصوص اگر قبل از عصب‌کشی درد یا عفونت هم وجود داشته است.  البته این احساس درد و ناراحتی معمولا با مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن قابل التیام است. از طرفی پیشنهاد می‌شود، تا زمانی‌که عصب‌کشی دندان شما به‌طور کامل صورت نگرفته است، از جویدن غذا با دندان تحت درمان، خودداری کنید تا از شکستن آن جلوگیری شود.

 عصب‌کشی تا چه اندازه موفق است؟

معمول درمان ریشه‌ی دندان در ۹۵ درصد مواقع با موفقیت صورت می‌گیرد؛ همچنین بعضی از دندان‌های عصب‌کشی شده تا پایان عمر سالم باقی می‌مانند.

عوارض عصب‌کشی

باوجود تلاش‌های دندانپزشک شما برای تمیز کردن کانال‌های دندان و روکش آن، ممکن است باز هم دندان عصب‌کشی شده عفونت کند. عفونت دندان عصب‌کشی شده می‌تواند به این دلایل باشد:

•  تعداد کانال‌ها بیشتر از تشخیص دندانپزشک بوده است و یکی از آن‌ها پاکسازی نشده است. 
• وجود ترک ناشناخته در ریشه‌ی دندان
• ترمیم ناقص یا ناکافی دندان که به باکتری‌ها اجازه داده است از مواد ترمیمی قسمت‌های داخلی دندان عبور کرده و دوباره کانال را آلوده کنند

در بعضی مواقع، عصب‌کشی دوباره می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد. در موارد دیگر، پزشک باید راه دیگری برای نجات دندان انتخاب کند.  یکی از متداول‌ترین روش‌های جراحی درمان ریشه، اپپیکتکتومی یا برداشته ریشه ی دندان است. این روش باعث کاهش التهاب یا عفونت در ناحیه استخوانی اطراف انتهای دندان می‌شود.  در این روش ، بافت لثه باز شده و بافت آلوده برداشته می‌شود و گاهی اوقات انتهای ریشه برداشته می‌شود و به‌دنبال آن یک پرکن کوچک  برای آب‌بندی کانال ریشه استفاده شود.

در بعضی مواقع، پس از عصب‌کشی بخش زیادی از جداره‌های دندان به‌علت پوسیدگی زیاد تراشیده می‌شود؛ در این موارد دنداپزشک، گزینه‌ی استفاده از روکش دندان را پیشنهاد می‌دهد تا دندان ظاهر بهتری پیدا کرده و عمر طولانی‌تری داشته باشد.

جمع‌بندی نهایی

عوامل متنوعی وجود دارند که می‌توانند سلامت دندان‌ها را تهدید کنند؛ علاوه بر این، دندان‌های ما فرصت چندانی در برابر بی‌توجهی‌های ما نمی‌دهند و برای حفظ آن‌ها مجبور به صرف هزینه‌های بالا خواهیم بود. مراقبت‌های ساده و کاربردی بهداشت دهان و دندان می‌توانند تا حدود زیادی، مشکلات دندانی را کاهش دهند و از بروز بسیاری از بیماری‌ها پیشگیری کنند.