امام حسین(ع)، امام سوم شیعیان، فرزند حضرت علی(ع) و فاطمه زهرا(س) است. از جمله القاب آن حضرت: شهید، طیب، سید شباب اهل الجنه، سبط، رشید، وفی، مبارک، مطهر، بر، التابع لمرضاه الله، الدلیل علی ذات‌الله و کنیه امام حسین(ع) نیز ابی عبدالله است.

درباره شجاعت، پایمردی و استواری در راه حق، روحیه جهاد و از خودگذشتگی امام حسین(ع) سخن بسیار گفته‌اند و نوشته‌اند. اما در توصیف ابعاد علمی شخصیت آن حضرت(ع) کمتر سخن به میان آمده است. یکی از دلایل این امر را باید توجه محققان و نویسندگان به شرایط اجتماعی و سیاسی حاکم بر زمان امام حسین(ع) و تمرکز آنان بر واقعه عاشورا دانست. به گونه‌ای که نام امام حسین(ع) همواره با جهاد و شهادت پیوندی ناگسستنی داشته و دارد. اما واقعیت آن است که پیشوای سوم علاوه بر آنکه مرد جهاد و مبارزه در راه حق بود، در «اوج قله علم و معرفت» قرار داشت.

علم و دانش امام حسین(ع) مانند دیگر امامان شیعه، موهبتی الهی و افاضه ربانی است، علاوه بر آن امام حسین(ع) در سایه تعالیم دینی رسول خدا(ص) و پدر و مادری چون حضرت علی(ع) و فاطمه(س) قرار داشت و علوم و معارف زیادی را از آنان فرا گرفت. بر اساس شواهد تاریخی و روایی متعدد، پیامبر اکرم(ص)، حضرت علی(ع) را با علوم و دانش‌هایی تعلیم دادند که دیگران از آن بهره‌ای نداشتند.

کتابی که به خط حضرت علی(ع) و املای پیامبر اکرم(ص) بود همواره در این خاندان مورد استناد قرار می‌گرفت. حضرت علی(ع) شاگرد پیامبر اکرم(ص) بود و از محضر آن حضرت بیشترین بهره‌های علمی و معنوی را می‌برد و مرجعیت علمی زمان خود را بر عهده داشت. بعد از آن حضرت، حسنین(ع) مرجع و پناه مردم در مسائل اسلامی و علوم تفسیر و احکام شرعی به شمار می‌رفتند.

 درباره گستردگی علم و دانش آن حضرت شواهد زیادی در متون تاریخی و روایی به چشم می‌خورد. اصحاب و یارانش، او را وارث علم پیامبر(ص) و داناترین مرد زمان خود به کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) و از مراجع فتوا و داوری معرفی کرده‌اند که مردم در فهم احکام دین و یافتن پاسخ سؤالات به او مراجعه می‌کردند. همچنین نقل شده است که حسین بن علی(ع) در مسجد مدینه جلسات گفت‌وگو و آموزش احکام دین را بر پا می‌کردند و اصحاب او برای فراگیری علم و دانش امام حسین(ع) یادگیری فقه، تفسیر، اخلاق و سلوک و شنیدن احادیث پیامبر اسلام(ص) و حضرت علی(ع) گرد ایشان جمع می‌شدند.

در بیان فضیلت و علم و دانش آن حضرت همین بس که خطبه‌ها و دعاهای حضرتش مشحون از معارف دینی و عرفانی و مضامین کتاب خداست. در بسیاری از این سخنان، استناد به آیات قرآن یا معانی بلند و آسمانی آن به چشم می‌خورد و گواه آگاهی و تسلط امام حسین(ع) بر کتاب خدا و سنت پیامبر اکرم(ص) است.

 امام حسین(ع) در نامه‌هایی که به برخی از یاران و سران قبایل می‌نوشت، آنان را به سوی قرآن و پیروی از سنت پیامبر(ص) فرا می‌خواند. علم و دانش آن حضرت از احتجاجات وی با دشمنان اهل بیت بویژه معاویه و مروان و نامه‌هایی که به معاویه نوشته و خطبه‌هایی که به مناسبت‌های مختلف ایراد کرده، کاملاً آشکار است. این خطبه‌ها مانند اشعار آن حضرت علاوه بر مضامین بلند، از فصاحت و بلاغت کم نظیری برخوردار است.

 او از جد بزرگوار و پدر و مادر عالم خود که در اوج فصاحت بودند، فصاحت و بلاغت را آموخته و به ارث برده بود. همچنین در میان احادیث تفسیری، سخنانی از آن امام درباره ثواب قرائت قرآن، تقسیم ‌بندی آیات شامل: الفاظ، اشارات، لطایف و حقایق و نیز تفسیر برخی از آیات الهی به چشم می‌خورد. 

امام حسین(ع) در این احادیث، به تفسیر آیه‌ای مستقل، تفسیر صفات خدا در قرآن، ذکر برخی گروه‌ها و افراد در کتاب خدا، تأویل برخی آیات یا برخی حروف مقطعه پرداخته است. علاوه برآن امام حسین(ع) خود یکی از راویان مهم روایات رسول خدا(ص) و پدر و مادر بزرگوارش حضرت علی(ع) و فاطمه زهرا(س) به شمار می‌رود.

در پایان یادآوری می‌شود با توجه به گستردگی دانش و معرفت دینی امام حسین(ع) و ویژگی‌های شخصیتی حضرتش، حجم روایات بر جای مانده از امام حسین(ع) در زمینه تفسیر و علوم دینی و قرآنی بسیار محدود است. در تبیین علت این امر علاوه بر شرایط سیاسی و اجتماعی زمان امام حسین(ع)، باید به سیاست بنی امیه و دشمنان حضرت مبنی بر جلوگیری از نقل و تدوین حدیث و از بین بردن روایات تفسیری و غیر تفسیری امام حسین(ع) توجه داشت. همچنان که آنان در طول تاریخ، همواره در جهت تحریف حقایق قیام عاشورا تلاش کردند. منابع در دفتر روزنامه ایران موجود است.