ما به عنوان روزنامه‌نگارهاي علمي، علم به معني ساينس و همچنين علوم رياضي را پوشش مي‌دهيم. البته گاهي بايد كار خود را به حوزه‌هايي مانند پزشكي، فناوري‌اي كه محصول عملي علوم است، علوم نرم مانند آينده‌نگري و حوزه‌هاي ميان‌رشته‌اي نظير باستان‌شناسي و... توسعه دهيم. اينها زمينه‌هايي است كه در دل خود با ذات علم سر و كار دارد و اگر از پيش‌زمينه‌هاي علمي آن بگذريد، بخش عمده‌اي از داستان را از دست داده‌‌ايد.براي مثال ماجراي فراگير شدن آنفلوآنزاي مرغي را به خاطر بياوريد. زماني كه اين خبر در جهان منعكس شد كه گونه جديدي از ويروس آنفلوآنزا شناخته شده است كه در حال پراكنده شدن و تبديل شدن به يك اپيدمي گسترده است. انبوهي از صفحات روزنامه‌هاي داخلي و خارجي به اين موضوع پرداختند، از توصيه‌هاي ايمني تا توصيه به نخريدن گوشت مرغ تا خبرهاي اقتصادي مبني بر نگراني مرغداري‌ها و حتي نگراني از مهاجرت پرندگان. همه اينها خواننده را با شرايطي دشوار مواجه مي‌كرد.از خواندن انبوه اين گزارش‌ها كه در صفحات مختلفي از اقتصاد و سلامت گرفته تا حوادث پوشش داده مي‌شدند، مخاطب خود را مواجهه به شرايطي پيچيده مي‌ديد. ديدن هر كلاغ يا گنجشكي در خيابان براي او اعلام خطر بود و به طور معني‌داري رژيم غذايي افراد در دوره كوتاهي تغيير كرد و همه‌جا صحبت از اين آنفلوآنزا بود. نگراني عميق مردم كه با خواندن چنين خبرهايي توسعه هم مي‌يافت، بر اثر مواجهه با يك عامل ديگر افزايش چشمگيري پيدا مي‌كرد و آن ناآشنايي با اصل پديده بود. مردم از ويروسي مي‌ترسيدند كه هيچ چيز درباره آن نمي‌دانستند. اگر همين الان از بسياري از دوستان و اعضا خانواده خود سوال كنيد، شايد نتوانند تفاوت جدي ميان آنفلوآنزا و سرماخوردگي براي شما بيان كنند و بخش بزرگي از اين ناآگاهي آنها تقصير ما روزنامه‌نگاران علمي است كه يا از اين فرصت استفاده نكرده و موضوع را توضيح نداديم و يا توضيحات‌مان به قدري ملال‌آور و تكنيكي بوده است كه خواننده را به خواندن وادار نكرده است.

اين مورد يكي از مواردي بود كه نه‌تنها روزنامه‌نگاران علمي وظيفه داشتند درباره موضوعي بنويسند و فرصت بي‌نظيري برايشان فراهم بود تا داستاني را كه مخاطب به خودي خود درباره‌اش نگران و علاقه‌مند است، در اختيار او قرار دهند كه وظيفه اخلاقي هم حكم مي‌كرد چنين كاري صورت گيرد. سري به گزارش‌هايي كه در آن سال‌ها درباره اين موضوع منتشر شد بزنيد و ببينيد تا چه حد تيتر‌ها و مقدمه اين داستان‌ها شما را به خواندن و فهميدن آنها دعوت مي‌كند.گاهي اوقات همه چيز در واژه‌هاي تخصصي و براي مخاطب بي‌معني در اختيار او قرار مي‌گيرد. حتي اگر اين اطلاعات درست و دقيق باشد، يك روزنامه‌نگار علمي بايد به خاطر بياورد او قرار است براي مردم داستاني را روايت كند. ما به مردم اطلاعاتي مي‌دهيم كه بتوانند آن را راحت بخوانند و درباره‌اش فكر كنند، اما براي آنها جزوه درسي آماده نمي‌كنيم. به اين پاراگراف كه از ابتداي يكي از گزارش‌هاي چاپ شده در باره اين موضوع در يكي از نشريات ايران بود، نگاهي بيندازيد: «آنفلوآنزاي مرغي عفونتي است كه به‌واسطه ويروس‌هاي آنفلوآنزاي(فلو) پرندگان ايجاد مي‌شود. ويروس آنفلوآنزاي مرغي داراي 15 تيپ است. مسري‌ترين سويه‌هاي آن سويه H5 و H7 هستند و تيپي كه اخيرا موجب نگراني شده H5N1 است. اين ويروس‌هاي آنفلوآنزا به‌طور طبيعي در ميان پرندگان ظاهر مي‌شود. غاز‌هاي وحشي بويژه اردك‌هاي وحشي حاملان طبيعي اين ويروس‌ها هستند، اما احتمالا عفونت خاصي را در آنها ايجاد نمي‌كنند. حيوانات خانگي نسبت به اين ويروس‌ها حساس‌اند لذا برخي پرندگان اهلي شامل مرغ، اردك و بوقلمون آلوده شده دچار بيماري و حتي مرگ مي‌شوند.»اين متن براي كسي با پيش‌زمينه مقدماتي زيست‌شناسي و آشنايي با مفهوم آنفلوآنزها شايد اطلاعاتي تكميلي را ايجاد كند، اما براي مخاطب عادي چه معني دارد؟ ما از خواندن اين متن مي‌فهميم:

1 ـ آنفلوآنزاي مرغي توسط ويروسي از خانواده ويروس‌هاي آنفلوآنزاي پرندگان ايجاد مي‌شود (سوال‌هاي بي‌جواب: آنفلوآنزا چيست و چگونه ايجاد مي‌شود؟ خانواده آنفلوآنزاي پرندگان چيست؟ آيا آنفلوآنزاي پرندگان يا طيور با آنفلوآنزاي مرغي فرق دارد؟)

2 ـ ويروس آنفلوآنزاي مرغي داراي 15 تيپ است (سوال‌هاي بي‌پاسخ: تيپ يعني چه؟ اين تفاوت‌ها به چه معني است؟)

3 ـ مسري‌ترين سويه‌هاي آن سويه H5 و H7 هستند و تيپي كه اخيرا موجب نگراني شده H5N1 است (سوال‌هاي بي‌پاسخ: سويه يعني چه؟ چه فرقي با تيپ دارد؟ چه چيزي باعث مي‌شود ويروس مسري باشد؟ مگر همه ويروس‌ها مسري نيستند؟ اين اعداد و حروف چه معني دارند؟ آيا رده‌بندي ميزان خطرناكي است؟ آيا نشان‌دهنده عامل زنتيكي است؟ تيپ H5N1 يعني چه H و N و اعداد پشت آنها چيست؟

اين فهرست را مي‌توان به همين شكل ادامه داد. حالا خود را جاي مخاطب بگذاريد و به اين 2 سوال پاسخ دهيد: چرا بايد مخاطب پس از خواندن 2 جمله اول كماكان به خواندن اين متن ادامه دهد؟ و اگر مخاطبي به هر دليلي اين كار را كرد در نهايت چه چيزي را مي‌فهمد؟بخش عمده‌اي از مشكلات چنين متني به زمان كم خبرنگاران براي پوشش آن و عدم امكان انجام تحقيق جامع درباره آنها برمي‌گردد، اما اين توجيه خوبي براي خواننده نيست. خواننده حق دارد در قبال پولي كه براي خريد روزنامه مي‌دهد متني قابل اعتنا و مستند و مفهوم را در اختيار بگيرد.ضمن اين‌ كه از نظر حرفه‌اي براي يك روزنامه‌نگار علمي كه در يك رسانه عمومي كار مي‌كند نوشتن داستاني خواندني و دقيق كه اعتبار و اعتماد مخاطب و جامعه علمي را به همراه بياورد مساله تضمين آينده شغلي اوست. اگر ما داستان‌ها و مطالبي را بنويسيم كه مخاطب براحتي از آنها چشم بردارد و داستان‌هاي ديگر را دنبال كند دير يا زود مديران رسانه تصميم خواهند گرفت فضاي بيشتري به كساني بدهند كه مطالبشان مشتري بيشتري دارد. يكي از دلايلي كه گاهي متن‌هايي كه در بخش‌هاي علمي منتشر مي‌شود براي خواننده جذابيتي ندارد اين است كه در برخي از آنها نويسنده و گزارشگر از خط قرمز نامرئي عبور مي‌كند. اين خط قرمز وسوسه منتشر كردن و نوشتن مطلبي است كه خود نويسنده درباره آن اطلاعات جامع ندارد و هنوز آن را درست نفهميده است. وقتي من نويسنده مطلبي را كه نوشته‌ام به طور كامل نفهميده باشم چطور از خواننده‌ام انتظار دارم آن را متوجه شود.

گاهي نيز عسل‌هايي را مي‌بينيم كه با اين فرآورده‌ها تركيب شده و عرضه مي‌شود، اما ژله رويال و گرده گل چگونه تهيه مي‌شود و چه خاصيتي دارد؟ژله رويال يك ماده غليظ ليمويي يا كرم‌رنگ است كه از غدد سر زنبورهاي كارگر ترشح مي‌شود و تنها غذاي اصلي ملكه زنبورهاست.بد نيست بدانيد زنبور كارگر و زنبور ملكه از نظر تخم اوليه هيچ تفاوتي با هم ندارند، اما به دليل آنكه ملكه به طور دائم از ژله رويال تغذيه مي‌كند، چهار تا شش سال طول عمر داشته و قدرت باروري بسيار بالايي دارد.اين در حالي است كه زنبور كارگر تنها پنج تا شش هفته زنده است و توانايي جفت‌گيري و توليد مثل ندارد. تحقيقات نشان داده است عمر طولاني، قدرت تخم‌ريزي فوق‌العاده و جثه زيبا و بزرگ ملكه به دليل خواص مغذي ژله رويالي است كه مصرف مي‌كند.اين ژل سرشار از املاح معدني و ويتامين‌هاي گروه B، E و هورمون‌هاي جنسي است. به همين دليل است كه مصرف آن توسط انسان با تنظيم و تعديل هورمون‌هاي جنسي موجب تحريك تمايلات و فعاليت جنسي و افزايش ضريب باروري مي‌شود و گاماگلوبين آن موجب تقويت سيستم ايمني بدن شده و براي درمان ضعف، لاغري و كم‌اشتهايي مفيد و كاهنده موثر استرس و بي‌خوابي است.محققان معتقدند كه ژله رويال حاوي مواد پروتئيني است كه در زيبايي و جواني پوست بسيار موثر است و مي‌تواند امراض عصبي را التيام بخشد.قابل توجه آنكه اين ژله به دليل آنزيم‌ها و هورمون‌هاي طبيعي حساس به نور و اكسيژن هوا بوده و بايد در جاي خنك و تاريك نگهداري شود.گرده گل دانه‌هاي ريزي است كه در قسمت انتهايي پرچم گل قرار دارد و تنها عامل براي بارور كردن گياه است. زنبور عسل براي تامين نيازهاي پروتئيني و ويتاميني خود و نوزادان، آن را به صورت ساچمه روي پاهاي عقب درون كيسه‌اي مخصوص ذخيره و به درون كندو مي‌برد.در مناطقي كه گرده گل به وفور يافت مي‌شود، پرورش‌دهندگان با نصب تله گرده‌گير جلوي راه پرواز زنبور، آن را جمع و خشك مي‌كنند.گرده گل سرشار از اسيدهاي آمينه ضروري، ويتامين‌ها، املاح معدني و هورمون‌هاست و مي‌تواند براي كساني كه سيستم ايمني و عصبي ضعيفي دارند، مفيد باشد.تحقيقات نشان داده است كه مصرف گرده براي سلامت پروستات موثر است. گرده به دليل روي فراواني كه دارد در درمان التهاب پروستات، نازايي و ناتواني جنسي مردان اثر قابل‌توجهي داشته، گردش خون را بهتر كرده، باعث افزايش قدرت فيزيكي و فكري بدن بخصوص در سال‌هاي پيري مي‌شود و مصرف آن براي افرادي كه از خستگي مفرط رنج مي‌برند مفيد است.قابل توجه آنكه افرادي كه به گرده و بوي گل‌ها حساسيت دارند و دچار تنگي نفس و آسم مي‌شوند بهتر است اين فرآورده را با نظر پزشك متخصص مصرف كنند.

دكتر مجيد نصيري، متخصص بيماري‌هاي داخلي با اشاره به اين كه روزانه 1.5 ليتر ادرار از بدن دفع مي‌شود، در گفت‌وگو با «جام‌جم» توضيح مي‌دهد: عمده‌ترين مواد زائد ادرار، مواد نيتروژنه است كه از سوخت و ساز مواد پروتئيني ايجاد مي‌شود و در صورت عدم تخليه مناسب و تجمع آنها در خون، منجر به بروز بيماري‌هاي مختلف خواهد شد.وي با اشاره به اين‌كه نارسايي كليه مي‌تواند به بروز كم‌خوني شديد، اختلال در استخوان‌ها و اختلال در چربي‌هاي خون منجر شود، درباره علائم هشداردهنده بيماري‌هاي كليه و مجاري ادرار توضيح مي‌دهد: سوزش يا مشكل در دفع ادرار، تكرر ادرار بخصوص هنگام شب، درد در قسمتي از پشت فقط در زير دنده كه با حركت بيشتر نمي‌شود، ورم اطراف چشم‌ها، دست‌ها و پاها بخصوص در كودكان و دفع ادرار همراه با خون از جمله علائم هشداردهنده‌اي است كه بايد مورد توجه قرار گيرد.عوامل ديگري مانند گرفتگي عضلات پا، خستگي، رنگ‌پريدگي و كم‌خوني، بي‌اشتهايي، اختلالات خواب و... نيز در اين گروه قرار دارد.

مهم‌ترين هدف تغذيه‌اي در بيماران كليوي، كاهش فشار بر كليه‌هاست؛ به اين شيوه كليه‌ به‌تدريج مي‌تواند عملكرد طبيعي خود را به دست آورد يا اين‌كه از آسيب بيشتر آن‌ جلوگيري مي‌شود.دكتر نصيري در اين‌باره توضيح مي‌دهد: ميزان پروتئين دريافتي بيمار بايد تحت كنترل باشد؛ البته محدوديت پروتئين به معني حذف كامل آن از برنامه غذايي نيست؛ اين توصيه بدان معناست كه ميزان مصرف مناسب بايد توسط پزشك و كارشناس تغذيه تعيين شود.به گفته اين پزشك متخصص، رژيم غذايي مناسب براساس مرحله بيماري و درجه پيشرفت آن تعيين مي‌شود. علاوه بر اين در صورت اضافه‌وزن، بيمار بايد با رعايت اصول تغذيه‌اي وزن خود را كاهش دهد.وي به بيماران ديابتي اشاره مي‌كند و مي‌گويد: كنترل مناسب قند خون در مبتلايان به ديابت مي‌تواند پيشرفت نارسايي كليوي را كندتر كند.به گفته دكتر نصيري، بيماراني كه دچار كاهش حجم ادرار شده‌اند، بايد ميزان مصرف مايعات و دريافت پروتئين را محدود كنند. همچنين در صورتي كه فرد به فشارخون بالا يا ورم مبتلا باشد نيز بايد مصرف نمك در برنامه غذايي خود را به حداقل كاهش دهد. علاوه بر اين، مصرف غذاهاي كنسرو شده نيز ممنوع است و در مواردي كه محدوديت شديد توصيه مي‌شود، علاوه بر ممنوعيت مصرف غذاهاي فرآيند شده، مصرف گوشت نيز بايستي محدود شود. البته توجه داشته باشيد محدوديت مصرف نمك براي بهبود ورم تاثير بيشتري نسبت به محدوديت مايعات دارد.

محدوديت دريافت مايعات با ايجاد حس تشنگي مي‌تواند براي بيماران بسيار آزاردهنده باشد. در حالي كه با شيوه‌هايي به نسبت ساده مي‌توان از ايجاد اين حالت پيشگيري كرد.آرزو حائري، كارشناس تغذيه در گفت‌وگو با «جام‌جم» در اين زمينه توضيح مي‌دهد: بيماراني كه محدوديت دريافت مايعات دارند، مي‌توانند با رعايت مواردي خاص از ايجاد حس تشنگي و نياز به مايعات جلوگيري كنند؛ اين افراد بايد غذاهاي شور و تند را كه باعث تشنگي مي‌شود مصرف نكنند، خوردن غذاهايي را كه حاوي مقادير زيادي آب يا مايعات است نيز محدود كنند، در هواي گرم خود را خنك نگه دارند و به جاي نوشيدني گرم، نوشيدني‌هاي خنك بنوشند، همچنين مزه‌مزه كردن نوشيدني‌ها هم مي‌تواند در كاهش حس تشنگي موثر باشد.به گفته وي، با توجه به اين‌كه استفاده از يخ حس بهتري ايجاد مي‌كند، بيماران مي‌توانند مايعات مناسب و توصيه ‌شده را منجمد كرده و به صورت يخ‌زده از آنها استفاده كنند. همچنين براي كاهش خشكي دهان، شستشوي داخل دهان‌ با دهان‌شويه يا مكيدن مقداري ليمو نيز موثر خواهد بود.دكتر نصيري با بيان اين‌كه در بعضي از بيماران به دليل نقص عملكرد كليه‌ها، تعادل پتاسيم خون دچار اختلال مي‌شود، توضيح مي‌دهد: اين گروه بيماران بايد با ايجاد تغيير در برنامه غذايي و محدوديت مصرف موادي كه حاوي مقدار زيادي پتاسيم است، از ايجاد مشكل جلوگيري كنند.آرزو حائري با اشاره به ميوه‌هايي كه حاوي پتاسيم است، مي‌گويد: موز، طالبي، كيوي، انبه، پرتقال، نارنج و ميوه‌هاي خشك مانند برگه زردآلو و انجير خشك غني از پتاسيم است. سيب، انواع توت‌ها، انگور، ليمو، هلو، آناناس، هندوانه و آلو نيز در گروه ميوه‌هايي با مقدار كم‌پتاسيم قرار مي‌گيرد. توجه داشته باشيد مصرف بيش از اندازه ميوه‌هاي كم‌پتاسيم نيز مي‌تواند باعث افزايش مقدار پتاسيم خون شود؛ پس از هر ماده غذايي فقط در حد مجاز استفاده كنيد.اين كارشناس تغذيه مي‌افزايد: كدو حلوايي، سيب‌زميني، كلم بروكلي، اسفناج پخته، گوجه‌فرنگي و آب سبزيجات نيز غني از پتاسيم است. در مقابل هويج، گل‌كلم، خيار بدون پوست، بادمجان، كاهو، پياز، فلفل دلمه‌اي و لوبيا سبز حاوي مقدار كمتري پتاسيم است.به گفته حائري، توصيه مي‌شود اين افراد به جاي نخودفرنگي يا حبوبات از لوبيا سبز استفاده كنند. همچنين خوب است براي كاهش مقدار پتاسيم سيب‌زميني، آن را پوست بكنيد، از شب تا صبح در آب قرار دهيد و سپس با آب تازه بپزيد.اين كارشناس تغذيه درباره مصرف مايعات مي‌گويد: نوشيدني‌هايي مانند قهوه، چاي، ماء‌الشعير و آبميوه‌هاي تجاري حاوي مقادير متوسطي پتاسيم يا فسفر است و به همين دليل بايد به محدوديت مصرف اين نوشيدني‌ها هم توجه داشته باشيد.دكتر نصيري يادآور مي‌شود: بيماراني كه در طول هفته دياليز مي‌شوند در مقايسه با ساير بيماران كليوي به ميزان بيشتري پروتئين احتياج دارند. همچنين در بيماراني كه دياليز مي‌شوند بايد مصرف موادي مانند كيك، آب‌نبات، بيسكويت، بستني، مربا، شربت، نوشابه و قند محدود شود، چون محلول دياليز حاوي قند است و افزايش مصرف اين مواد مي‌تواند باعث افزايش قند خون شود.آرزو حائري در ادامه تاكيد مي‌كند: مصرف سوسيس، كالباس، زيتون، خيارشور، سوپ‌ آماده، ماهي دودي و چيپس نيز در بيماران كليوي ممنوع است.