مطابق گزارش وب‌سایت وایرد یکی دیگر از موفق‌ترین الگوهای شهری امروز، مکه است. طراحی شهری در آینده به چالش با‌اهمیتی تبدیل خواهد شد. با توجه به محدودیت‌های پیش‌ رو، نیاز به طراحی هدفمند شهرها بیش از پیش احساس می‌شود. برای آشنایی با رویکرد طراحان مکه در مقابل این چالش‌ها، با کجارو همراه باشید.

زمانی که پیشرفت تکنولوژی در سایه مدیریت صحیح به یاری بشر می‌آید، گاه حتی می‌توان نامساعدترین شرایط را به نفع بشر تغییر داد. در این میان با هم به مرور تعدادی از شگفتی‌های ساخته دست بشر در شهرهای مختلف جهان پرداختیم و دریافتیم که چگونه هوش بشر به خدمت او آمده تا سخت‌ترین تغییرات را ممکن کند. حال بعد از معرفی ۴ شهر لس آنجلس، شانگهای، مدلین و آیندهوون، به دشت‌های سوزان عربستان و شهر مکه سفر می‌کنیم.

عربستان چگونه ۳ میلیون زائر را مدیریت می‌کند

جمعیت عربستان هرساله به مدت ۵ روز، افزایشی سه میلیونی دارد. این اتفاق مربوط به زمانی است که مسلمانان برای سفر حج که یکی از مهمترین آیین‌های مقدس اسلام است، به مکه می‌آیند. بیشتر شهرها توانایی پذیرش چنین افزایش جمعیتی را ندارند. همان‌طور که فاجعه عظیم منا در تجمع سال گذشته نشان داد، مدیریت این تجمع عظیم کار بسیار دشواری است. به این ترتیب مدیران شهری مکه در سال‌های اخیر به مجموعه‌ای از بهترین معماران و طراحان جهان درخواست دادند تا امنیت، سلامت و آسایش را برای زائران فراهم کنند. مدیریت شهری که هرساله میزبان شمار زیادی از مسلمانان است، باید برنامه‌ریزی گسترده برای میزبانی آنان داشته باشد.

با وجود این که در چندین نوبت، حکومت عربستان ثابت کرده که نمی‌تواند از پس مدیریت جمعیت زائران برآید، اما به نظر می‌رسد این موضوع با طراحی شهری مکه ارتباط زیادی نداشته باشد و دلیل اصلی آن سوء مدیریت آل سعود در مدیریت زائرین است.

فرودگاهی هدفمند برای خدمات‌دهی به انبوه زائران

ترمینال ۲.۸ میلیون فوت مربعی حج (با داشتن مساحتی معادل دویست و شصت هزار متر مربع) در فرودگاه بین‌المللی شاه عبدالعزیز، با الهام گرفتن از چادرهای سنتی بادیه نشینان طراحی شده و دارای دو سقف عظیم کابلی از جنس فایبرگلس با روکش تفلون است. مسافران چمدان‌های خود را از بخشی دریافت می‌کنند که کنترل دقیقی روی آب و هوای آن انجام می‌شود. سیستم تهویه طبیعی منطقه‌ی انتظار که در هوای آزاد قرار دارد، دمای محیط را روی ۲۶ درجه سانتیگراد نگه می‌دارد (حتی زمانی که دمای هوا در فضای باز به ۵۰ درجه سانتیگراد می‌رسد). تاکید برای ایجاد شرایط آسایش در این منطقه به این دلیل است که گاهی زائران حاضر در آن تا ۳۶ ساعت برای سفر به مکه انتظار می‌کشند. آنها باید مسافتی در حدود ۴۳ مایل به سمت شرق سفر کنند.

دفع ۶۰۰ تن زباله در روز، با کمک لوله‌های هوای فشرده

دولت عربستان بیش از ۲۰ میلیون دلار برای بهبود مسجدالحرام هزینه کرده است. آنها توانستند تا دست‌ کم مشکل دفع ۶۰۰ تن زباله در روز را حل کنند. ۴۰۰ دریچه مکش هوا، انبوه زباله‌ها را با سرعت ۴۰ مایل در ساعت به داخل تونل عظیم هوای فشار قوی به خارج از محدوده مسجد کشیده و از آنجا جمع‌آوری و دفع می‌کنند.

گسترش مسجدالحرام برای پذیرش زائران بیشتر

مسجدالحرام که در اطراف مقدس‌ترین زیارتگاه‌های اسلامی بنا شده، هر سال محل گردهمایی و عبادت مسلمانان است. از نشانه‌های بارز کعبه، پارچه سیاهی آویخته روی مکعبی از سنگ گرانیت است که جلوه‌ای چشم‌گیر و باعظمت به این بنای مقدس می‌دهد. در طی مراسم حج، زائران ۷ بار به دور کعبه طواف می‌کنند. این مراسم مقدس، دو بار در طول سفر حج انجام می‌شود. اما در سال‌های گذشته به دلیل افزایش تعداد زائران، بعضی از آنان به ناچار از سقف مسجدالحرام برای طواف استفاده می‌کردند. معماران شرکت گنسلر برای حل این مشکل پیشنهاد مناسبی ارائه دادند. آنها برای اطراف مسجدالحرام هشت سکو طراحی کردند. با این ایده زائران می‌توانند به راحتی و در فضای آزادتری به طواف دور کعبه بپردازند. آقای بیل هوپر، مدیر شرکت معماری گنسلر با ابراز رضایت از نتایج این طرح، گفت: تلاش ما بر این بود تا با حفظ تجربه احساسی طواف، تا آنجا که ممکن است زائران را به کعبه نزدیک کنیم. وی درباره مزایای این طرح به بهبود جریان تردد زائران، افزایش دو برابری ظرفیت و حفظ نظم و استفاده از مناظر و چشم‌اندازهای جذاب اشاره کرد. با این حال ساختمان مسجدالحرام در مقایسه با بخش‌های دیگر، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. برای مثال اگر ساختمان ابرج‌البیت را دومین ساختمان بلند در جهان بدانیم، اغراق نکرده‌ایم. ساعت این برج با ارتفاع بسیار زیاد بر فراز ساختمان مسجد، رقیب سرسختی برای ساعت معروف بیگ بن در لندن خواهد بود. به علاوه اینکه، این برج شامل هتل بزرگی است که با نورپردازی منحصر به فرد خود، جلوه‌ای خیره‌کننده به آسمان شب مکه خواهد داد.

هتل جدید، جاذبه گردشگری مکه

بزرگترین هتل جهان تا سال ۲۰۱۷ در عربستان ساخته خواهد شد. از ویژگی‌های این هتل مجلل می‌توان به ۱۲ برج، ۱۰.۰۰۰ اتاق، ۷۰ رستوران، ۴ باند هلیکوپتر، یک مرکز خرید و یک ایستگاه اتوبوس اشاره کرد. از آنجا که ثروتمندان بسیاری به دنبال سفر و اقامتی مجلل در مکه هستند، ۵ طبقه از این هتل به صورت کامل در اختیار خاندان پادشاهی است.

منا، شهری با ۱۰۰.۰۰۰ چادر

دره‌ی منا، در میان راه حج قرار دارد. این مکان با بیش از صد هزار چادر از جنس فایبرگلس، هر سال برای مدتی میزبان جمعیت انبوهی از زائران است. پیش از این و برای سال‌های طولانی، این دشت شنی پوشیده از چادرهای کتانی و نامنظمی بود که طی حادثه‌ی آتش‌سوزی سال ۱۹۹۷ از بین رفتند. پس از این حادثه هولناک، دولت عربستان تصمیم گرفت تا چادرهای ضدحریق و با ظاهری آراسته را جایگزین چادرهای کهنه کند. اما امروز فضاهای اقامتی منا توسط شبکه وسیع آبرسانی و تهویه پوشش داده می‌شوند. مساحت هر کدام از این چادرها بین ۲۴ تا ۸۰ مترمربع، متغیر است.

اختصاص فضایی گسترده به زائران برای پرتاب سنگ به شیطان

یکی از مراحل بااهمیت سفر حج که در سومین روز آن انجام می‌گیرد، پرتاب سنگ به نمادهای شیطان است. در این مراسم، زائران هفت خرده سنگ را از روی هر کدام از بخش‌های پل جمرات به سوی نمادهای شیطان پرتاب می‌کنند. این مراسم به نشانه سه مرتبه‌ای که حضرت ابراهیم به چالش شیطان جواب رد داد، انجام می‌گیرد. در دهه ابتدایی سال ۲۰۰۰، پیش از اینکه معماران فضای اطراف جمرات را به پلی پنج طبقه و طولانی تبدیل کنند، این مکان شاهد چندین حادثه ناشی از هجوم جمعیت بوده است. یکی از فاجعه بارترین حوادث این منطقه مربوط به سال گذشته میلادی بود که در آن تعداد زیادی از زائران به شهادت رسیدند. اکنون اما به کمک طراحی‌های جدید، دسترسی زائران به نمادهای شیطان راحت‌تر شده و در عین حال رمپ‌های خروجی موجب خلوت شدن سریع ساختمان می‌شود.