روزنامه نیویورک تایمز طی مقاله‌ای، سال میلادی گذشته را برای بزرگان تکنولوژی جهان جمع‌بندی کرده است.

شاید شنیدن این جمله با وجود اخبار مربوط به سود‌های کلان و نوآوری‌های بزرگ، برایتان کمی عجیب باشد. در سال ۲۰۱۷ شرکت‌های بزرگ آمریکایی در بخش تکنولوژی درآمد خود را افزایش دادند و کاربران بیشتری جذب کردند و تا حد نسبتا غیر منتظره‌ای، جای پای خود را در زندگی‌های ما محکم کردند.در این سال آمازون روش جدیدی برای تحویل محصولات تا درب خانه‌ها معرفی کرد و اپل گوشی هوشمندی تولید کرد که می‌تواند با استفاده از اسکن چهره قفل شود.

اما در پس این موفقیت‌ها یک تغییر بزرگ و تعیین‌کننده در ارتباط شرکت‌های تکنولوژی با دنیا به وقوع پیوست؛ به‌گونه‌ای که شاید در ۵ تا ۱۰ سال آینده، ۲۰۱۷ را سال تغییر بزرگ ببینیم؛ چراکه در این سال برای اولین بار، غول‌های تکنولوژی مجبور به قبول این واقعیت شدند که در دنیای آفلاین نیز مسئولیت‌هایی دارند؛ اما مقیاس این مسئولیت جای بحث دارد.

مسئولیت‌های واقعی برای پلتفرم‌های مجازی

پلتفرم‌ها در صنعت تکنولوژی حائز اهمیت بسیار بالایی هستند. دلیل این‌که ۵ شرکت برتر حوزه تکنولوژی یعنی آمازون، اپل، فیسبوک، آلفابت و مایکروسافت، جایگاه برتر در تمام حوزه‌ها را به خود اختصاص داده‌اند، این است که صاحب بنیادی‌ترین جزو اقتصاد دیجیتال (پلتفرم) هستند. فرقی ندارد این پلتفرم سیستم عامل باشد یا اپ استور یا شبکه اجتماعی و سرور فضای ابری.

این پلتفرم‌ها را به مثابه جاده‌، راه‌آهن یا مسیر‌های دریایی اقتصاد اطلاعات در نظر بگیرید؛ بخشی از زندگی‌‌مان که به هیچ وجه نمی‌توانیم آن را انکار کنیم یا با آن ارتباط نداشته باشیم. مگر اینکه در دور افتاده‌ترین جنگل جهان تک و تنها زندگی کنیم.

در طول سال‌های گذشته، پلتفرم‌های تکنولوژی باوجود قدرت فزاینده‌شان، با تحقیق و رسیدگی زیادی روبه‌رو نبوده‌اند و معمولا اجباری به پذیرفتن تأثیرات‌ خود در دنیای واقعی نداشته‌اند. در واقع باور عمومی این طور بوده است که پلتفرم‌ها مسئول نحوه استفاده مردم از آن‌ها نیستند. شعار کل سیلیکون‌ ولی این است که ما تکنولوژی را می‌سازیم؛ اما نحوه استفاده مردم از آن داستان دیگری‌ است.

سال ۲۰۱۷ مسئله تغییر کرد. ابتدا کمی مقاومت در برابر این مسئله وجود داشت؛ اما بالاخره پلتفرم‌هایی مانند فیسبوک، به اختیار تصمیم گرفتند بخشی از مسئولیت تأثیرات خود در جهان واقعی را به عهده بگیرند. آن‌ها تمام و کمال طبق آنچه منتقدان دوست داشتند تسلیم نشدند؛ اما در کل تاکتیک‌ها و روش‌های خود را به طرز راضی‌کننده‌ای تغییر دادند و ثابت کردند که در مورد نقش خود تجدید نظر کرده‌اند.

می‌توان گفت که چاره دیگری جز این نداشتند. در سال گذشته میلادی، شبکه‌های اجتماعی و موتور‌های جستجو مورد اتهامات زیادی قرار گرفته‌اند. از پایین کشیدن رسانه‌های خبری و انتشار اطلاعات نادرست تا نفرت‌پراکنی و اشاعه دیگر ناهنجاری‌های اجتماعی. همچنین فاش شدن نقش این شرکت‌ها در پروپاگاندای روسیه در جریان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا باعث شد پایشان به دادگاه باز شود.

سپس مسائل بزرگ دیگری پیش آمد. مانند این‌که چه کسی پلتفرم‌ها را می‌سازد و چه کسی از آن‌ها سود می‌برد. صنعت تکنولوژی تقریبا به‌طور کامل توسط مردان اداره می‌شود و همچنین تنوع نژادی و اجتماعی پایینی دارد. انتشار یک مقاله جنجالی توسط سوزان فاولر (یکی از مهندسان شرکت اوبر) در مورد فرهنگ نابرابر جنسیتی در این شرکت، جنبشی جهانی به نام #MeToo را استارت زد.

بسیاری از بزرگان تکنولوژی برای مسائل و مشکلات پیش‌آمده در سال ۲۰۱۷ آمادگی نداشتند. وقتی برای اولین بار از مدیرعامل فیسبوک، مارک زاکربرگ، در مورد نقش پلتفرمش در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ آمریکا که منجر به انتخاب دونالد ترامپ شد پرسیدند، تنها به یک جواب کلیشه‌ای اکتفا کرد و گفت:

تأثیر اطلاعات غلط منتشرشده در فیسبوک بر نتیجه انتخابات یک ایده احمقانه است.

حالا دیگر آن ادبیات از بین رفته است. زاکربرگ بابت جواب قبلی خود عذرخواهی کرد و در کنفرانس سرمایه‌گذاران، مسئولیت اجتماعی شرکتش را در صدر اولویت‌های آینده قرار داد. او گفت:

محافظت از جامعه‌ بسیار پراهمیت‌تر از افزایش درآمدمان است.

تعداد زیادی از مدیران حوزه تکنولوژی نیز چنین تعهداتی بر گردن گرفته‌اند. به‌عنوان مثال تیم کوک، مدیرعامل اپل، در مصاحبه‌ای با نیویورک تایمز گفت اپل «مسئولیتی اخلاقی» در جهت بهبود اوضاع اجتماعی و اقتصادی کشورش دارد.

درست است که این صحبت‌ها تا حد زیادی جنبه تبلیغاتی دارند؛ اما همچنان می‌توان به چند دلیل نتیجه گرفت که تغییری مثبت آغاز شده است.

دلیل اول این‌که کارمندان و متخصصان، خواهان راه و روش جدیدی هستند. نیرو‌های برتر و گران قیمت سیلیکون ولی با وعده تغییر دنیا به شرکت‌های مطرح پیوستند؛ اما طی سال‌های گذشته روحیه خود را از دست داده‌اند. آن‌ها حالا شروع به فشار آوردن و مطالبه تغییرات اساسی کرده‌اند.

دلیل دوم این‌که برای اولین بار در سال‌های اخیر، فشار واقعی از طرف مراجع قانونی در حال اعمال شدن است. این مسئله باعث شده چندین مورد عقب‌نشینی صورت بگیرد. به‌عنوان مثال ماه گذشته غول‌های تکنولوژی تصمیم گرفتند در مقابل لایحه‌ای در کنگره آمریکا که به قربانیان سوء استفاده‌ جنسی اجازه می‌دهد از پلتفرمی که این امر را تسهیل کرده است شکایت کنند، سر تسلیم فرود آورند. شاید اگر چندین سال قبل این لایحه به کنگره ارائه می‌شد، شرکت‌های تکنولوژی استدلال می‌کردند هر کس خودش مسئول نحوه استفاده از ابزار‌های اینترنتی است؛ اما این بار اوضاع فرق کرده است.

هنوز معنای دقیق واژه «مسئولیت» مشخص نیست

اگر بزرگ‌ترین تحول سال ۲۰۱۷ این بود که شرکت‌ها قبول کردند مسئولیت تأثیر پلتفرم‌هایشان در دنیای واقعی را گردن بگیرند، شاید در سال ۲۰۱۸ دغدغه اصلی این باشد که وقتی از «مسئولیت» حرف می‌زنیم منظورمان دقیقا چیست.

زاکربرگ اعلام کرد که حاضر است سود شرکتش را برای بهبود جامعه به خطر بیندازد. فیسبوک در ماه‌های اخیر روش‌هایی برای بهبود فید خبری‌اش آزمایش کرده و همچنین در حال آزمایش سیستم‌هایی است که تبلیغات را سخت‌گیرانه‌تر بررسی کنند تا عوامل خارجی نتوانند از آن برای دست‌کاری در انتخابات‌ استفاده کنند.

همچنین در جواب به یکی از مدیران سابق که ادعا کرده بود پلتفرم حاضر می‌تواند اعتیاد‌آور باشد، فیسبوک اعلام کرد تحقیقات دقیقی در این زمینه انجام داده است و از نتایج آن در توسعه محصولات استفاده خواهد کرد.

اما چه اتفاقی خواهد افتاد اگر این تلاش‌ها نتوانند مشکلات را برطرف کنند؟ چه می‌شود اگر فیسبوک پس از تغییر روند فید خبری به این نتیجه برسد که استفاده کاربران از شبکه اجتماعی کاهش پیدا خواهد کرد و قلب تجارتشان صدمه خواهد دید؟ یا این‌که تغییرات به‌وجود‌آمده، یک گروه سیاسی را نسبت به دیگری تقویت کند؟ آیا فیسبوک حاضر خواهد بود به این مسئولیتی که اصل بی‌طرفی‌اش را زیر سؤال می‌برد، پایبند باشد؟ این مسائل اگر در آینده پیش بیایند، راه‌ حل آسانی نخواهند داشت.

یکی از سرمایه‌گذاران فعال در سیلیکون‌ ولی به نام راجر مک‌نامی، در این باره می‌گوید:

گوگل و فیسبوک دقیقا مانند آنچه صنعت غذای بسته‌بندی شده در دهه پنجاه انجام داد، کاربران را با رضایت خودشان گردآوردند؛ به‌طوری که در حال خوراندن غذایی ناسالم و مضر به آن‌ها هستند. این مشکل با استخدام افراد بیشتر برطرف نخواهد شد؛ بلکه لازم است تغییراتی در الگوریتم‌ها انجام شود که نتیجه‌ای جز کاهش چشمگیر درآمد نخواهد داشت.

الن پائو، مدیرعامل سابق ردیت که در یک دعوای حقوقی نافرجام شرکت سرمایه‌گذاری Kleiner Perkins را به نابرابری جنسیتی متهم کرده بود، درباره دغدغه‌های اصلی صنعت تکنولوژی در سال گذشته میلادی این طور گفت:

من به صنعت تکنولوژی نمره‌ی مردودی می‌دهم. رهبران این حوزه کمترین تلاش را در جهت برطرف کردن مشکلات می‌کنند و فاصله زیادی تا وضع مطلوب دارند.

او همچنین ابراز امیدواری کرد که تلاش‌هایی جدی‌تر انجام شود و فرهنگ کلی شرکت‌های تکنولوژی دستخوش تغییر شود. در این کار، اصلی‌ترین مسئولیت به عهده مدیرعامل‌ها است. لازم است که تمامی افراد خاطی و به وجود آورنده این فرهنگ غلط را برکنار کنند؛ از مدیران ارشد گرفته تا مدیران میانی.

آنچه پائو  و مک‌نامی عنوان می‌کنند، بدون شک اصلی‌ترین ایراد صنعت تکنولوژی است. زمانی که قبول کنید مشکلات جاری توسط پلتفرم‌های ساخت دست خودتان به وجود آمده‌اند، مردم باور خواهند کرد که اراده و توان لازم برای برطرف کردنشان را نیز دارید؛ حتی اگر راهکار‌ها گران‌قیمت و مغایر با منافع تجاری‌تان باشند.

پس می‌توانیم سال ۲۰۱۷ را برای صنعت تکنولوژی سالی سخت وطاقت‌فرسا بدانیم. اگر اصلاحات و تغییرات عملی نشوند، ۲۰۱۸ می‌تواند بد‌تر باشد.