موزه شیشه کورنینگ، که در شهر کورنینگ ایالت نیویورک آمریکا قرار دارد، در سال ۱۹۵۱ و در صدمین سالگرد تاسیس کارخانه کورنینگ برای مردم افتتاح شده است. این موزه تنها با هدف معرفی ماده شیشه بازگشایی شده و سالانه پذیرای حدود نیم میلیون بازدیدکننده از سرتاسر دنیا است. موزه شیشه کورنینگ دارای جامع‌ترین مجموعه شیشه، پیشرفته‌ترین کتابخانه درباره شیشه و یکی از بهترین مدارس شیشه‌گری در جهان است.

شیشه ماده‌ای انعطاف‌پذیر است که از دوران باستان تاکنون، همچنان توسط هنرمندان، دانشمندان و مورخان مختلف، کشف و بازیابی می‌شود. داستان شیشه،‌داستانی درباره هنر، تاریخ، فرهنگ، تکنولوژی، دانش، صنعت و طراحی است.

تاریخچه

زمانی که این موزه در سال ۱۹۵۱ برای عموم گشایش یافت، مجموعه‌ای بی‌نظیر از شیشه و اسناد و کتب مرتبط با شیشه در آن نگهداری می‌شد. در آن زمان، ۲ هزار شی، ۵ کارمند و یک کتابخانه تحقیقاتی در بخشی از یک ساختمان چند منظوره شیشه کورنینگ قرار داشتند. این ساختمان همچنین دارای بخش‌های سالن اجتماعات، سالن نمایش دانش و تکنولوژی درباره شیشه، و یک دیوار شیشه‌ای بود که بازدیدکنندگان می‌توانستند از طریق آن، نحوه شیشه‌گری را در کارخانه مشاهده کنند.

در ماه ژوئن سال ۱۹۷۲، یک طوفان گرمسیری باعث شد تا یک و نیم متر سیلاب، وارد موزه شود. زمانی که این آب به عقب برگشت، کارمندان موزه متوجه شدند که اشیا شیشه‌ای در قفسه‌های خود دچار آسیب شده و کتاب‌های کتابخانه مرطوب شده‌اند. یکی از مسئولان موزه این اتفاق را «بزرگترین فاجعه‌ای که تا به حال یک موزه آمریکایی متحمل شده است» توصیف کرد.

در این زمان بود که کارمندان موزه با وظیفه‌ای بزرگ در ترمیم آثار موزه مواجه شدند؛ آنها باید تمام اشیا شیشه‌ای را به دقت نظافت و ترمیم می‌کردند، در حالی که کتاب‌های کتابخانه باید صفحه به صفحه خشک و تمیز می‌شدند. این اقدام‌ها حتی پیش از آن بود که این اشیا برای صحافی دوباره، ترمیم یا جاگذاری، ارزیابی شوند. کمک‌های بسیاری از موزه‌های دیگر به موزه کورنینگ سرازیر شدند. به کمک یک کامیون بزرگ دارای یخچال، کارمندان کتابخانه موفق شدند مدارک خشک شده را تا زمان نظافت، در حالت یخ زده نگهداری کنند. به این ترتیب، در آگوست ۱۹۷۲، موزه شیشه در حالی که هنوز مراحل ترمیم را پشت سر می‌گذاشت، بار دیگر برای بازدید گشایش یافت.

در سال ۱۹۷۸، موزه شیشه کورنینگ باید فضای خود را گسترش می‌داد. طراحی جدید، کتابخانه را در مرکز گالریهای سیال قرار داده بود، در حالی که این ساختمان با سطوح شیشه‌ای پر نور به ساختمان قدیمی متصل می‌شد. با توجه به خاطره‌ای که از طوفان گرمسیری به جا مانده بود، ساختمان جدید در سطحی بالاتر از سطح سیلاب ساخته شد. این موزه در ۲۸ می سال ۱۹۸۰، درست ۲۹ سال پس از اولین افتتاح، بازگشایی شد.

کتابخانه موزه در سال ۱۹۸۴ گسترده‌تر شده و در دهه ۹۰ نیز، فضای نمایشگاهی موزه گسترش چشمگیری پیدا کرد. در نهایت، بازسازی موزه تا سال ۲۰۰۱ به طول انجامید. از الحاقات نهایی می‌توان به گالری مجسمه‌ها (اکنون با نام گالری شیشه معاصر)، صحنه نمایش نحوه کار با شیشه گداخته و مرکز نوآوری اشاره کرد. همچنین ساختمان‌های جدید، دارای فضاهایی از جمله فروشگاه موزه و سالن کنفرانس و کافه نیز بود و بخش هنر معاصر به علاوه بخش طراحی در مارچ ۲۰۱۵ گشایش یافت.

پس از گذشت ۶۰ سال، موزه دارای مچموعه‌ها، نمایشگاه‌ها و قابلیت تدریس و تحقیق شده است. اکنون، موزه شیشه کورنینگ خانه بزرگ‌ترین مجموعه‌ شیشه، با قریب به ۵۰ هزار شی با قدمتی تا حدود ۳ هزار و پانصد سال قبل است. موزه و کتابخانه آن، به طور مستمر، نمایشگاه‌ها و تحقیقات گسترده را پوشش داده و هر ساله میزبان بیش از ۴۶۰ هزار نفر بازدیدکننده از سرتاسر دنیا هستند.

معماری

فضای معماری موزه شیشه کورنینگ، مجموعه‌ای منحصر به فرد از معماری مدرن شیشه‌ای است. در حالی که سعی شده تا در حد ممکن در ساخت فضاهای بنا از شیشه استفاده شود، تاثیر نهایی بسیار قدرتمند به نظر می‌رسد. در سال ۲۰۰۷، موزه شیشه کورنینگ در فهرست «محبوب‌ترین ساختمان‌های آمریکا»، توسط رای عموم مردم به عنوان ساختمان شماره ۱۳۶ انتخاب شد.

زیبایی شناسی عمومی بنا که با سبک‌ بین‌المللی طراحی شده است، از ایده‌های فلسفی و نظری معماری مدرن تبعیت می‌کند. عناصر معماری این سبک مدرنیستی شامل فضای مستطیلی یا مربع شکل، زوایای ۹۰ درجه و کاربرد شیشه و فولاد قابل مشاهده در نما است.

بنای ساختمان موزه شیشه کورنینگ که توسط معماران مختلفی گسترش پیدا کرده است، در قسمت ورودی نمایانگر درک طراح از دایره به عنوان یکی از اشکال طبیعی معماری است. این ورودی، همچنین از شیشه‌های گرم و سرد تشکیل شده است. به گفته معمار، شکل بنا به صورت همزمان، یادآور شیشه‌های گداخته و شیشه‌های سرد کریستالی و ساختار یافته، در کنار یکدیگر است.

نمای سردر ساختمان که به صورت منحنی ساخته شده است، به وسیله شیشه خمیده با پشیتبانی فولاد ضد زنگ شکل گرفته است. آینه‌های زیر پنجره‌ها باعث می‌شوند تا نور به صورت غیر مستقیم به داخل ساختمان بتابد، و برای محافظت از اشیا به نمایش گذاشته شده، انعکاس نور و افزایش حرارت را به حداقل می‌رساند.

از قسمت‌های الحاقی دیگر به موزه، اضافه کردن دو بخش به قسمت‌های شرقی و غربی ساختمان بوده است. بخش غربی شامل سالن کنفرانس، کافه، پل شیشه‌ای و مسیری به سمت کارخانه قدیمی است. همچنین، صحنه نمایش کار با شیشه گداخته نیز در همین بخش قرار دارد. بخش شرقی شامل لابی و مرکز نوآوری می‌شود. در این بخش از ساختمان نیز به عناوین مختلفی از شیشه استفاده شده است. به عنوان مثال، در بخش لابی ساختمان، از شیشه‌های بدون قاب و با پشتیبانی فولاد استفاده می‌شود. این طراحی به نور اجازه می‌دهد تا به درون ساختمان تابیده و از طریق صفحات شیشه‌ای زاویه‌دار، انعکاس پیدا کند.

در این محدوده سعی شده است تا به کاربردهای منحصر به فرد شیشه به عنوان مصالحی برای معماری اشاره شود. مقاومت و کاربرد شیشه، در پله‌های شیشه‌ای، دیوارهای شیشه‌ای مستقل و پیاده‌روهای شیشه‌های به نمایش گذاشته شده است. این اقدامات در طراحی معماری، تنوع‌پذیری شیشه‌ها را به مخاطبان یادآوری می‌کند.

بخش کتابخانه موزه نیز مانند تمامی بخش‌های دیگر، با به کارگیری شیشه، بنا شده است. در این بخش، قسمت‌هایی با عنوان «ساختمان درون ساختمان» برای نمایش گالری‌ها به همراه پله‌های شیشه‌ای و پل شیشه‌ای ساخته شده است. در بخش جنوبی سالن مطالعه، منظره‌ای زیبا که به وسیله شیشه‌های ضد آفتاب کنترل می‌شود وجود دارد. کارکرد این شیشه‌ها بدین صورت است که نه تنها بر دمای ساختمان تاثیر می‌گذارد، بلکه نمای ساختمان را نیز تغییر می‌دهد، همچنین صفحات شیشه‌ای ضد آفتاب، با زاویه‌ خورشید در فصول مختلف هماهنگ شده و نه تنها بیشترین نوررسانی را به ساختمان انجام می‌دهد، بلکه از تابش مستقیم نور آفتاب به داخل کتابخانه نیز جلوگیری می‌کند.

مجموعه‌های موزه شیشه

تورهای موزه شیشه کورنینگ با بازدید از گالری‌های هنر معاصر و طراحی آغاز می‌شود، بزرگ‌ترین فضایی که تاکنون به نمایش هنر معاصر و طراحی شیشه اختصاص داده شده است. این بازدید در مرکز نوآوری ادامه می‌یابد، که دیدی تعاملی از نحوه تغییر دنیا به وسیله شیشه را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهدو پس از آن، گالری «۳۵ قرن شیشه»، مکانی با آثار هنری شیشه‌ای ۳ هزار و پانصد ساله در انتظار بازدیدکنندگان خواهد بود و سپس، گالری شیشه معاصر با آثاری از ۱۹۷۵ تا ۲۰۰۰، پذیرای علاقه‌مندان است. تور موزه همچنین به قسمت‌های نمایش شیشه گداخته و نمایش زنده شیشه‌گری گداخته که در تمام طول روز و همه روزه در جریان است، نیز سری خواهد زد.

گالری‌های «۳۵ قرن شیشه» (از پیش از تاریخ تا انتهای قرن ۱۶ میلادی)

گالری‌های «۳۵ قرن شیشه» گسترده‌ترین و گرانبهاترین مجموعه‌ شیشه در جهان را به نمایش می‌گذارد. این گالری‌ها به اکتشاف شیشه‌ها و شیشه‌گری شرق نزدیک، آسیا، اروپا و آمریکا، از گذشته تا امروز می‌پردازد. این گالری‌ها، داستان شکل‌گیری شیشه را، از مدل کامل یک کوره مصری تا کارخانه‌های بزرگ اروپا و سپس آمریکا، و در نهایت، مدل‌های کوچک کوره‌ها که در جنبش‌های شیشه‌سازی که در سال‌ ۱۹۶۲ در آمریکا آغاز شد، بیان می‌کنند. این گالری‌ها همچنین، اشیا مختلفی از هر کشور و تاریخی را نشان می‌دهند که نشانگر کاربرد شیشه‌گری در دوره‌های متفاوت بوده‌ و نحوه یافتن، ساخته شدن و فروخته شدن این اشیا را بازگو می‌کنند.

شیشه در طبیعت

هرچند بسیاری از مردم بر این باورند که شیشه ساخته دست بشر است، این ماده به اشکال بسیار متفاوتی در جهان طبیعت یافت شده است. مواد مذاب آتشفشانی، رعد و برق‌های صحرایی، شن‌های ساحلی، شهاب‌ سنگ‌هایی که با زمین برخورد می‌کنند، اسفنج‌های دریایی و ارگانیسم‌های میکروسکوپی آبزی و حتی خاک ماه، همگی مواردی هستند که به شیشه ساخته دست بشر که ما همه روزه استفاده می‌کنیم، مرتبط هستند.

دانشمندان معتقد هستند که شیشه، بیش از آن که یک ماده باشد، یک حالت ماده است. شیشه زمانی شکل می‌گیرد که مواد مذاب به قدری سریع سرد می‌شوند که زمان کافی برای شکل‌گیری ساختار بلوری آنها باقی نمی‌ماند.

در طبیعت، شیشه زمانی شکل می‌گیرد که شن یا سنگ، اغلب موادی که درصد بالای سیلیس دارند، در دماهای بسیار بالا حرارت می‌بینند و به سرعت سرد می‌شوند. بخش «شیشه در طبیعت» در موزه شیشه کورنینگ، نمایانگر نمونه‌های شیشه ساخته شده توسط طبیعت است. برای مثال، ابسیدیان یا شیشه آتشفشانی، نوعی سنگ است که به دلیل سرعت زیاد در سرد شدن، در حالت شیشه‌ای به سنگ تبدیل شده است. تکتیت یا شیشه صحرای لیبی، نوعی دیگر از سنگ‌های شیشه‌ای است که به دلیل فشار و دمای بالای شهاب‌ سنگ‌هایی که میلیون‌ها سال پیش با زمین برخورد کرده‌اند،‌شکل گرفته است. فولگوریت، که زمانی شکل می‌گیرد که رعد و برق به شن برخورد کند، در واقع اشکال لوله مانند شکننده‌ای از شن ذوب شده هستند. برخی از جانوران دریایی، مانند جلبک‌های میکروسکوپی و اسفنج‌های دریایی، دارای اسکلت‌های سیلیکایی هستند، که در واقع شکلی از شیشه در طبیعت است.

خاستگاه‌های شیشه‌گری

آثار به نمایش در آمده در این بخش، نبوغ شیشه‌گران اولیه را به نمایش می‌گذارد. کسانی که فنون و اشکال مختلف را به کار می‌گرفتند تا اشیا شیشه‌ای مانند شیشه‌های نگهدارنده مواد، جواهرات، تزئینات و مجسمه‌ها را طراحی کنند. اولین شیشه ساخته دست بشر متعلق به ۴ هزار سال پیش است، زمانی که صنعتگران در منطقه بین‌النهرین، بین دو رود دجله و فرات، به کار مشغول بودند و هنر ترکیب ماسه، آهک و کربنات سدیم را برای خلق شیشه، کشف کردند.

روشی که در شکل‌دهی شیشه‌های باستانی استفاده می‌شد، شامل حرارت‌دهی در قالب‌های باز (ریخته‌گری) نیز می‌شد. برخی از کهن‌ترین اشیا موزه مانند آویزی در شکل یک زن بارور یا پرتره فرعون آخناتون، نمونه تولیدات شیشه به روش ریخته‌گری هستند. روش دیگر، استفاده از یک شی است که شیشه به دور آن قرار می‌گیرد، سپس ماده درونی از داخل شیشه تخلیه می‌شود تا وسیله‌ای تو خالی شکل گیرد. قسمت اعظمی از اشیا ساخته شده از اوایل دوره شیشه‌گری، در مناطق بین‌النهرین و مصر یافت شده‌اند.

در گذشته، شیشه یک شئی تجملاتی بود که برای طبقات بالای جامعه تهیه می‌شد. اشیا شیشه‌ای به عنوان زیورآلات شخصی استفاده می‌شدند، یا برای تزئین قسمتی از خانه در کنار چوب یا عاج به کار می‌رفتند. شیشه همچنین به عنوان نگهدارنده عطر و روغن و ماده تزئینی در معماری مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

با گذشت زمان، شیشه گری در نقاط بیشتری از مدیترانه گسترش یافت. در طول عصر آهن، تجارت شیشه‌های حاوی عطر به خارج از مدیترانه نیز انجام می‌گرفت. صنعتگران در ایتالیا به تولید شیشه‌های تو خالی پرداخته، یونانیان بر روی شیشه‌های بدون رنگ آزمایش می‌کردند و در مرکز اروپا، برخی مردم به همراه مهره‌ها و دستبند‌های شیشه‌ای به خاک سپرده می‌شدند. با شروع قرن سوم پیش از میلاد، در طول دوره هلنیستی، روشی جدید با نام «موزائیک شیشه»، طرفداران بیشتری پیدا کرد. شیشه‌گران، تکه‌های کوچک را با طراحی‌های خلاقانه در کنار هم قرار داده و پس از حرارت دادن، به وسیله‌ای مصرفی یا تزئینی تبدیل می‌کردند.

شیشه در دوره رومیان

در این بخش از موزه شیشه کورنینگ، به خلاقیت هنرمندان باستانی پرداخته می‌شود که فنون شیشه‌گری را ارتقا داده و محصولات خود را به سرتاسر مدیترانه و اروپای شمالی صادر کردند.

روم در طول قرن‌های دوم و اول پیش از میلاد از نظر جغرافیایی و سیاسی گسترش یافت. در طول قرون اول پیش از میلاد، شیشه‌گران از شرق مدیترانه به غرب آن نیز سفر کرده و در اواسط قرن، نویسنده‌های لاتین در نوشته‌های خود اظهار کردند که شیشه در شهرهای ایتالیا تولید می‌شود.

همچنین، در اواسط همین قرن بود که شیشه‌گران به موفقیتی بزرگ در تولید شیشه دست پیدا کردند و این کشف، آینده شیشه را برای همیشه تغییر داد. آنها متوجه شدند که توده شیشه مذاب می‌تواند در انتهای یک لوله توخالی، که اکنون میله دم نامیده می‌شود، قرار گیرد. این دستاورد فنی، ساخت شیشه‌های توخالی را بسیار ساده‌تر و سریع‌تر کرده، و در نتیجه، قیمت شیشه تا حدی کاهش یافت که درصد بیشتری از مردم، قادر به خرید آن بودند.

در واقع، قرار دادن توده شیشه بر روی میله دم به شیشه‌گران این امکان را می‌داد تا فنون اشکال و تزئینات خود را گسترده ‌کرده و این شکل جدید،‌ در کنار «موزائیک شیشه» که همچنان محبوبیت داشت، به سرعت مورد توجه همگان قرار گرفت.

در این بین تکنیک‌های کار با شیشه سرد، مانند قرار دادن قطعات ظریف طراحی شده طلا در بین دو قطه شیشه، برای تولید طلای شیشه‌ای؛ و همچنین قرار دادن چند رنگ شیشه داغ بر روی یکدیگر، و سپس بریدن طرح نهایی از روی آنها پس از خنک شدن، نیز رواج یافت.

شیشه در دوره اسلامی

پس از سقوط امپراطوری رومیان در ۴۷۶ میلادی، آشفتگی سیاسی بر امپراطوری روم تاثیر داشته و با از بین رفتن ثبات اقتصادی منطقه، شیشه‌گری نیز کاهش یافت. اما این هنر، همچنان در امپراطوری بیزانس مدیترانه شرقی ادامه داشت.

با آغاز اسلام و گسترش سرزمین‌های اسلامی در قرن هفتم میلادی، بسیاری از دستاورد‌هایی که در غرب فراموش شده بودند، بار دیگر مورد بررسی قرار گرفتند موزائیک شیشه و بسیاری از فنون، بار دیگر از سر گرفته شده و با شروع قرن ۹ میلادی، تزئینی جدید راه خود را به شیشه‌گری باز کرد. کشف جدید، امکان نقاشی بر روی شیشه با رنگ‌های متالیک بود، که در نتیجه آن، نوعی شیشه با ظرافت بسیار بالا به دست آمد. به این ترتیب، اولین شیشه نقاشی شده به این عصر تعلق دارد. از قرن ۱۲ تا قرن ۱۴، شیشه‌گران در طلاکاری و لعاب شیشه به بالاترین میزان نبوغ خود تا آن زمان دست پیدا کردند، این هنرمندان تصاویر خلاقانه و قابل قیاسی از حیوانات، الگوهای هندسی و خط نقاشی را با لعاب‌های براق تولید می‌کردند.

به دلیل همکاری‌های تجاری و سیاسی، روش‌های جدید شیشه‌گری که در دنیای اسلام ایجاد شده بودند، به آرامی به غرب رسیده و بار دیگر موجب ظهور شیشه‌گری در اروپا شد.

شیشه در اروپای شمالی کهن

کمیت و کیفیت شیشه‌های تولید شده در اروپا با سقوط امپراطوری رومیان کاهش یافته بود، به همین دلیل از قرن ۱۳ تا ۱۷ میلادی، شیشه‌گری‌های شمال و مرکز اروپا، به تولید ظروف، شیشه‌های نگهدارنده مواد و پنجره می‌پرداختند.

شکوفایی شیشه‌گری ونیزی‌ها

در طول رنسانس (۱۳۰۰ تا ۱۷۰۰ میلادی)، شیشه‌گری‌های روستایی سرتاسر اروپا به تولید محصولات روزمره مشغول بودند. در این زمان بود که شیشه‌گری تجملاتی بار دیگر در ونیز رونق گرفت. این بخش از موزه شیشه کورنینگ، به آثار شیشه‌گری ونیز و تاثیر آن بر محصولات دیگر کشورهای اروپایی تمرکز دارد.

تا اواسط قرن ۱۵ میلادی، شیشه‌گران ونیزی توانستند شیشه بی رنگی به نام کریستال اختراع کنند. نکته محصول آنها این بود که شیشه‌های نازک اما با اشکالی زیبا به بازار عرضه می‌کردند. با شروع قرن ۱۶، «ملیله شیشه» نیز در جزیره مورانوی ونیز تولید شد. این نوع از ظروف نگهدارنده مواد، با قطعات کوچک شیشه‌های رنگی یا بی رنگ تزئین می‌شدند. این سبک تا ۲۰۰ سال بعد نیز محبوبیت خود را حفظ کرد. شیشه‌های اپال نیز در اواخر قرن ۱۵ توسط شیشه‌گران ونیزی به دست آمد.

شیشه‌های ونیزی به سرتاسر اروپا و شرق اسلامی صادر شد. بسیاری از اروپائیان سعی کردند تا از شیشه‌های بی رنگ ونیزی تقلید کنند، اما قوانین سختگیرانه از صادرات مواد خام و خروج دانش ساخت این شیشه‌ها از شهر ونیز، جلوگیری می‌کرد. در نهایت، برخی از شیشه‌گران توانستند اجازه لازم برای ترک ونیز را کسب کنند و برخی دیگر به شهرهای دیگر ایتالیا مهاجرت کردند. زمانی که صنعتگران به قسمت‌های دیگر اروپا نقل مکان کردند، غالبا سبک‌های محلی را با تزئینات خود ترکیب می‌کردند.

 منبع عکس: سایت CMOG و گوگل مپ