از همان آغاز فعاليت‌های خبری، خبرنگاران حرفه‌ای در زمره‌ی نخبگان جامعه مطرح بوده و هستند؛ اما همواره اين پرسش‌ها وجود داشته كه يک خبرنگار حرفه‌ای چه ویژگی‌هایی دارد و چه مسئوليت‌هایی بر دوش او است؟ در مقاله‌ی پیش‌رو، به‌دنبال پاسخ به این سؤال هستیم.

خبرنگاری، دیرینه‌ای به قدمت بشر دارد. اما پیشینه‌ی این حرفه به آن صورت که ما می‌شناسیم، به عصر تمدن و اختراع خط و کتابت می‌رسد؛ هرچند که در این عصر نیز خبرنگاری آن‌چنان فراگیر نبود و جارچیان و خبرچیان به روش‌های ابتدایی مردم را از رویدادها باخبر می‌کردند. به‌این‌ترتیب پیدا است که اخبار با فاصله‌ی زمانی زیاد به اطلاع مردم می‌رسید.

در گذر زمان، خبرنگاری چهره‌ی متفاوتی به خود گرفت. نخستین نشریه‌ی خبری یا خبرنامه به نام اکتاتسفاتوس در حدود سال ۶۰ قبل از میلاد و در عصر ژولیوس سزار، امپراتور نام‌دار روم به‌وجود آمد؛ خبرنامه‌ای حکومتی که توسط دولت حاکم پشتیبانی می‌شد و طبیعتا اخبار مربوط‌به آن را منتشر می‌ساخت.

خبرنگاری در ایران نیز سابقه‌ای طولانی دارد. نخستین بار، ارمنیان ساکن در جلفای اصفهان اقدام به چاپ اخبار دین مسیح و نسخه‌های انجیل کردند و نخستین چاپخانه ایران نیز حدود سال ۱۱۹۰ هجری شمسی توسط عباس‌میرزا شاهزاده‌ی آینده‌نگر قاجار در شهر تبریز به کار افتاد. پس از آن، چاپخانه‌های دیگری در شهرهای تهران، اصفهان، شیراز و بوشهر شروع به‌کار کردند. تنها چند سال پس از تأسیس روزنامه در هند و عثمانی و مصر، در ایران نیز اقدام به تأسیس روزنامه شد که کاغذ اخبار نام گرفت. واژه‌ی روزنامه در اشعار بزرگان فارسی از فردوسی و نظامی گرفته تا ناصر خسرو و خاقانی به چشم می‌خورد که دال بر ثبت احوال و اعمال روزانه توسط دیوانیان و بازرگانان و ملوانان بوده است.

نقش مطبوعات و صنعت اخبار در توسعه‌ی جوامع

دونالد ترامپ همین اواخر در سخنرانی خود جمله‌ای معروف را از توماس جفرسون، یکی از روسای جمهور پیشین آمریکا نقل کرد. ترامپ با ذکر این نقل‌قول و در تلاش برای دفاع از حقانیت خود در اعلان جنگ به خبرنگاران، مدعی شد که بسیاری از روسای جمهور آمریکا مثل خود او، ناگزیر به مقابله با رسانه‌ها و دروغ‌پراکنی آن‌ها شده‌اند.  

اما واقعیت، چیز دیگری است. توماس جفرسون، سومین رئیس جمهور آمریکا و یکی از مدافعان سرسخت آزادی مطبوعات بود. او در جمله‌ای معروف گفته است: «وجود روزنامه‌ها بدون دولت، بهتر از وجود دولت بدون روزنامه‌ها است.» جفرسون باور داشت که آزادی ما جز با آزادی مطبوعات نمی‌تواند تضمین شود و هرگونه محدودیت برای آزادی بیان، ما را از هر دوی آن‌ها محروم می‌سازد. چنین رویکردی به حرفه‌ی خبرنگاری، ناشی از اهمیت آن در توسعه‌ی مدنیت است.

وظیفه‌ی خبرنگار آن است که اطلاعات و اخبار مهم را به اطلاع عموم برساند. خبرنگاران برای روزنامه‌ها و مجلات کار می‌کنند، در بولتن‌های خبری، خبرگزاری‌ها و رسانه‌های آنلاین قلم می‌زنند و برای جمع‌آوری اطلاعات و اخبار میدانی در مورد رویدادها به محل وقوع آن می‌روند. برخی خبرنگاران در کمال آسایش و پشت میز کار می‌کنند؛ و برخی دیگر به متن اخبار می‌روند و خود را در معرض آسیب‌های احتمالی قرار می‌دهند.

آموزش، نقشی اساسی در این حرفه دارد و خبر‌نگاران موفق پیش از ورود به این عرصه، آموزش‌های بسیاری را دریافت می‌کنند که در وضعیت شغلی آینده‌ی آن‌ها تعیین‌کننده است.

وظایف یک خبرنگار چیست؟

مبانی شغل خبرنگاری

خبرنگاران پیش از هر چیز وظیفه‌ی بررسی، گردآوری و ارائه‌ی اطلاعات را برعهده دارند. خبرنگاران اخبار و رویدادهای تازه را در جرائد، رادیو و تلویزیون، فضای مجازی، رسانه‌های اجتماعی و در قالب نوشتار، گفتار صوتی، ویدئو و فرمت‌های دیگر انعکاس می‌دهند.

خبرنگاری ماهیتی پرسش‌گرانه دارد و مستلزم جست‌وجو، بررسی و درک درست موضوعات است. فرایند تهیه‌ی اخبار ازطریق مطالعه و بررسی اسناد رسمی یا پرسش از مقامات مسئول و مصاحبه با افراد صاحب‌نظر و مطلع پیش می‌رود. یک خبرنگار باید شبیه به یک کارآگاه کارکشته، کنجکاوانه به‌دنبال کشف نشانه‌ها و بررسی روندها باشد. خبرنگاران عموما درکنار سردبیران میز خبر به راستی‌آزمایی اخبار، پرداختن به جزییات و افزودن عناصر داستانی به اخبار رسیدگی می‌کنند.

رونق روزافزون فضای آنلاین و رسانه‌های دیجیتال نیز، ضرورت تسلط خبرنگاران بر اکوسیستم فضای مجازی را ایجاب می‌کند. وانگهی، به‌دلیل آنکه پیشرفت در این حرفه در گرو علاقه به توده‌های مردم است، خبرنگاران باید بتوانند برای جلب نظر افکار عمومی، سرتیترها، تصاویر و دیگر ابزارهای خبرنگاری را به‌شکل یک بسته‌ی داستانی جذاب درآورند.

خبرنگار باید مخاطب خود را بشناسد و بداند که مخاطب (بیننده و شنونده خبر) تا چه اندازه برای شنیدن و دیدن گزارش خبری او حساس و هوشیار است. هرچه شناخت خبرنگار از خبر و از حساسیت‌ها و ذائقه‌ی مخاطب بیشتر باشد، در تهیه و تولید و نگارش و بیان خبر دقیق‌تر عمل خواهد کرد.

• حضور به‌موقع در محل رویداد و وقوع خبر
• تحقیق و بررسی پیرامون یک رویداد و حادثه به‌محض وقوع و سعی در پوشش خبری آن
• برقراری ارتباط و مصاحبه با افراد به‌صورت حضوری یا تلفنی برای بررسی و پوشش خبری
• تنظیم خبر، اولویت‌بندی مفاهیم خبری براساس اهمیت
• شرکت در کنفرانس‌ها و رویدادها برای آگاهی از آخرین اخبار و دریافت آخرین اطلاعات
• تهیه گزارش جلسات و مصاحبه ها با کمک ابزارهای ضبط صدا یا از راه خلاصه‌نویسی
• مطالعه و جستجوی همیشگی اخبار و رویدادهای جدید به‌منظور پیگیری آن‌ها و تهیه اخبار جدید و جذاب برای مخاطبان
• نوشتن مقالات

خبرنگاران چقدر حقوق می‌گیرند؟

میزان دریافتی اصحاب خبر بسته به منطقه‌ی فعالیت، کیفیت کارفرما و شرح وظایف آن‌ها متفاوت است. برای مثال، نویسندگان فریلنسر در ازای هر کلمه‌ای که برای نشریات و مجلات می‌نویسند، حدود دو دلار دریافتی دارند.

مطابق داده‌های سایت PayScale، میانگین دریافتی سالانه‌ی خبرنگاران آمریکایی معادل ۳۹.۵۶۵ دلار است.

 داده‌های مرکز آمار شغلی آمریکا، میانگین دستمزد حرفه‌های مختلف خبرنگاری را به شرح زیر اعلام کرده است:

میانگین حقوق و دستمزد پرداختی به خبرنگاران ایرانی نیز مطابق داده‌های گزارش حقوق دستمزد ایران‌تلنت به قرار زیر است. حقوق و مزایایی که کارفرمایان در تعدادی از موقعیت‌های شغلی ثبت‌شده در ایران‌تلنت به‌عنوان حقوق مدنظر خود وارد می‌کنند، منبع اصلی گزارش برای به‌دست‌آوردن میانگین حقوق پرداختی توسط کارفرمایان قرار گرفته است:

افرادي كه در شغل روزنامه‌نگاری، خبرنگاری و تولید محتوا فعاليت دارند، در یکی از رشته‌های مندرج در جدول پایین تحصيل كرده‌اند:

چطور خبرنگار شویم؟

افرادی که در حرفه‌ی روزنامه‌نگاری موفق هستند، نقاط مشترک بسیاری دارند:

• آن‌ها متفکران انتقادی هستند که می‌توانند به‌صورت منطقی و سیستماتیک، اطلاعات واقعی را در اختیار بگیرند، آن را پردازش و حفظ کنند.
• آن‌ها با انگیزه‌ای وصف‌ناپذیر و شجاعانه، همواره در تلاش برای دست‌یافتن به بهترین نسخه موجود یا قابل دستیابی از اسناد و اخبار هستند و سپس برای راستی‌آزمایی آن از هیچ کوششی دریغ نمی‌کنند.
• آن‌ها توانمندی بالایی در ارتباطات دارند و درک‌شان از روایت‌گری و مهارت‌شان در قصه‌گویی، جلوه‌ای تازه به محتوا می‌بخشد.
• ويژگی مهم یک خبرنگار و روزنامه‌نگار حرفه‌ای در توانايی او در درک مطالب، مشكلات اجتماعی، سوژه‌يابی و افزايش درآمد رسانه است.

چنان‌چه حائز این شرایط حداقلی هستید، شغل خبرنگاری برای‌تان مناسب خواهد بود. نکاتی که در ادامه می‌خوانید نیز مسیر ورود شما را به حوزه‌ی خبر هموار خواهد کرد:

تیپ شخصیتی خود را بشناسید

به کمک آزمون تیپ‌نمای شخصیت مایرزـ بریگز (MBTI)، می‌توان نوع و فراوانی تیپ شخصیتی خبرنگاران را مورد کنکاش قرار داد. تیپ های شخصیتی MBTI توسط ایزابل مایرز و کاترین بریگز برای دسته‌بندی افراد براساس نحوه‌ی رفتار و فکر کردن آن‌ها ساخته شد، که به ۱۶ دسته تقسیم می‌شوند. هر تیپ شخصیتی توسط ۴ حرف ( مانند INTJ و ESTJ ) کدگذاری شده که هر حرف نشان‌دهنده‌ی بُعدی خاص از شخصیت است.

براساس تحقیقات جهانی از خبرنگاران رسانه‌های مختلف شامل روزنامه‌ها، خبرگزاری‌ها، رادیو تلویزیون و رسانه‌های دیجیتال، در بررسی ویژگی‌های شخصیتی خبرنگاران براساس تیپ نمای مایرز ـ  بریگز، ۴ محور ویژگی شخصیتی برون‌گرایی- درون‌گرایی، حسی- شهودی، تفکری- احساسی و ادراک‌کننده- قضاوت‌کننده سنجیده می‌شود.

در آیتم برون‌گرایی- درون‌گرایی (اینکه افراد انرژی‌شان را از کجا می‌گیرند و آن را به کجا هدایت می‌کنند؛ دنیای بیرونی یا درونی؟)، خبرنگاران عمدتا و درمجموع، برون‌گرا هستند. در آیتم حسی- شهودی (به‌این معنا که ما معمولا چه نوع اطّلاعاتی را متوجه می‌‏شویم) نیز خبرنگاران بیشتر شهودی هستند و کسب اطلاعات آنان ازطریق شم ‌آنان و نه حواس پنجگانه صورت می‌گیرد. در بعد تفکری- احساسی، خبرنگاران بیشتر تفکری هستند؛ یعنی براساس تفکر تصمیم می‌گیرند. به‌علاوه بیشتر خبرنگاران قضاوت‌کننده هستند؛ یعنی معمولا سازماندهی‌شده، ساختارمند و منظم هستند.

مدرک تحصیلی در زمینه‌ی خبرنگاری و علوم ارتباطی بگیرید

ورود به حرفه‌ی خبرنگاری مستلزم تحصیلات دانشگاهی و اخذ مدرک تحصیلی نیست. بااین‌حال، اگر به‌دنبال شغلی حرفه‌ای در صنعت چاپ، نشر یا خبرنگاری اینترنتی هستید، باید بتوانید کارفرمایان را مجاب کنید که دانش پایه‌ی مناسب و مهارت‌های عملی برای انجام این کار را دارید.

رشته‌ی خبرنگاری به‌طور محدود در برخی از هنرستان‌های هنرهای زیبا در سطح کشور ارائه می‌شود. طی این دوره، هنرجویان با مهارت‌های اساسی روزنامه‌نگاری، سواد رسانه‌ای، عکاسی، شناخت جریان‌های خبری و جریان تولید محتوا در رسانه آشنا می‌شوند. این مقطع می‌تواند دریچه‌ی ورود شما به حرفه‌ی خبر باشد. اما گستردگی حرفه‌ی خبرنگاری در رشته‌های سیاسی، ورزشی، سرگرمی، علمی و فناوری و بهداشت و تناسب اندام و همچنین مشاغل مرتبط مانند عکاسی و فیلم‌برداری، ضرورت تحصیل در مقطعی بالاتر و گذراندن یک دوره‌ی کارشناسی چهار ساله در این زمینه را ایجاب می‌کند.

علاقمندان به حرفه‌ی خبرنگاری می‌توانند در مقطع لیسانس تا دکترا در رشته‌های مختلف مرتبط با خبرنگاری از جمله علوم ارتباطات اجتماعی، روزنامه‌نگاری، مدیریت رسانه، مترجمی خبر، فرهنگ و رسانه، فرهنگ و ارتباط، و روابط عمومی تحصیل کنند. این رشته‌ها در تعداد زیادی از دانشگاه‌های داخلی و خارجی به دانشجویان علاقمند عرضه می‌شود.

وارد مدرسه‌ی خبرنگاری شوید

مدارس خبرنگاری و آموزشگاه‌های رسانه، مراکزی هستند که به‌منظور آموزش مهارت‌های حرفه‌ای خبرنگاری و رشد و شکوفایی استعدادهای بالقوه افراد علاقمند به این حرفه و پوشش جامع خبری تأسیس شده‌اند. دوره‌های آموزشی خبر در سطوح مختلف آموزشی (مقدماتی و تکمیلی) در این مراکز برگزار می‌شود. باشگاه خبرنگاران جوان در ایران، نمونه‌ی این مراکز به‌شمار می‌رود.  شرکت در دوره‌های آموزشی مکمل، علاوه‌بر تقویت مهارت‌های خبرنویسی، آینده‌ی شغلی شما در این حرفه را تضمین می‌کند. به‌علاوه، کسانی که دارای تحصیلات غیرمرتبط با خبرنگاری مثل کسب‌وکار، حقوق، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و دیگر رشته‌های علوم انسانی هستند، می‌توانند ازطریق این مدارس و دریافت آموزش‌های لازم وارد حرفه‌ی خبرنگاری شوند.

کارآموزی کنید

کارآموزی و دوره‌های کوتاه‌مدت کارورزی، گام مهمی در جهت یافتن فرصت‌های شغلی مناسب است. متاسفانه یکی از دلایل اصلی نرخ بالای بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به‌ویژه در ایران، نداشتن مهارت‌های عملی است.

کارآموزی نه‌تنها تجربه‌ای کاربردی و ارزشمند از دنیای واقعی را به ارمغان می‌آورد، بلکه به کارآموزان کمک می‌کند تا درکنار کارفرمایان آینده‌نگر قرار بگیرند و ارتباطات حرفه‌ای برقرار کنند. این شبکه‌ی ارتباطی، اثری تعیین‌کننده در آینده‌ی شغلی علاقمندان به خبرنگاری خواهد داشت.

حرفه‌ی روزنامه‌نگاری از همان ابتدای شکل‌گیری خود، اغلب ازطریق شاگردی، کارآموزی و کسب تجربه ازطریق آزمون و خطا فرا گرفته می‌شود. در‌حال‌حاضر نیز یادگیری اصول روزنامه‌نگاری در کلاس درس اتفاق می‌افتد اما آموختن شیوه‌های روزنامه‌نگاری، در گرو تجربه‌اندوزی در دنیای واقعی است.

یکی دیگر از شیوه‌های مهم آموزش خبرنگاری، کارآموزی بدون/با حقوق در رسانه‌هایی چون روزنامه‌ها، مجلات، وب‌سایت‌ها و خبرگزاری‌ها است. از آنجایی که روزنامه‌نگاری حرفه‌ای همواره ازطریق دوره‌های کارآموزی آموزش داده شده است، خبرنگاران جوان و جویای‌نام باید درکنار خبرنگاران حرفه‌ای قرار بگیرند تا راه‌و‌رسم خبرنویسی را در عمل فرا بگیرند. خوشبختانه، بیشتر سازمان‌های رسانه‌ای دارای نوعی برنامه‌ی رسمی برای کارآموزی‌ هستند که با یک جست‌و‌جوی ساده در اینترنت می‌توانید آگهی‌های مرتبط با آن را مشاهده کنید. در بسیاری از موارد، این برنامه‌های آموزشی تحت نظارت نهادهای خبری و با کمک‌های فکری مراکز آموزشی و دانشگاه‌ها اجرا می‌شوند.

زمینه‌ی تخصصی‌تان را انتخاب کنید

در گذشته، حرفه‌ی روزنامه‌نگاری تخصصی به دو بخش عمده تقسیم می‌شد: رسانه‌های چاپی، رادیو و تلویزیون. خبر‌نگاری دیجیتال یا چندرسانه‌ای، حوزه‌ی سومی است که طی سال‌های اخیر به جمع تخصص‌های حوزه‌ی خبرنگاری اضافه شده و موجب ازمیان‌رفتن مرز میان تدوین خبر و انتشار آن شده است. به‌این‌ترتیب، هم‌گرایی رسانه‌ای آخرین روند در مطالعات در زمینه‌ی خبرنگاری به‌شمار می‌رود. همگرایی رسانه‌ای به‌معنای ازبین‌رفتن مرزهایی است که بین رسانه‌های پیشین و نوین وجود داشته است. فرایند همگرایی رسانه‌ای در دهه‌ی ۱۹۸۰ آغاز شد. همگرایی رسانه‌ای، رسانه‌های قدیمی (مجلات، روزنامه‌ها، تلویزیون، رادیو) را برای رساندن محتوا، با رسانه‌های جدید( کامپیوتر، اینترنت) درهم‌می‌آمیزد. همگرایی رسانه‌ای درواقع ادغام رسانه‌های جدید و قدیم است. همگرایی رسانه‌ای موجب شده است برخلاف گذشته که پیام‌ها در جای خاص خود بودند و مثلا تصویر در تلویزیون بود و هر کدام در بستر جداگانه به ارائه محتوا می‌پرداختند، امروزه با حضور اینترنت، همه در یک بستر و در یک مسیر قرار گیرند. هم‌گرایی رسانه‌ای موجب شده که موسسات رسانه‌ای بیش‌ازپیش رو به آنلاین‌شدن بگذارند و در این مسیر، کلیه‌ی رسانه‌ها را در هم ادغام کنند.

به‌طور کلی، خبرنگاران در دو سطح عمومی و تخصصی مشغول به‌کار هستند. در ادامه به برخی از زمینه‌های تخصصی رایج در حرفه‌ی خبرنگاری اشاره شده است:

• خبرنگاری در رادیو و تلویزیون
• گزارشگری تجاری و کسب‌وکار
• خبرنگاری محیطی
• روزنامه‌نگاری و گزارش‌گری در مجلات و جرائد
• خبرنگاری جهانی و بین‌المللی
• خبرگویی و گویندگی خبر
• خبرنگاری آنلاین یا چندرسانه‌ای
• فتوژورنالیسم و عکاسی خبری
• خبرنگاری سیاسی
• خبرنگاری در حوزه علوم و سلامت
• خبرنگاری ورزشی
• و... .

یک پرتفولیو یا آلبوم کاری مؤثر بسازید

ارائه‌ی پورتفولیو یکی از الزامات شروع کار حرفه‌ای در رشته‌های مرتبط با تهیه‌ی خبر است. پورتفولیو تنها مدرک «لازم» نیست؛ بلکه می‌تواند منبعی باشد که به ما نشان می‌دهد چگونه با تاکید بر توانایی‌های خود و به‌دست‌آوردن قابلیت‌های مختلف، در رقابت با دیگران موفق‌تر عمل کنیم. پرتفولیو در حکم آلبوم کار شما است و ویترین معرفی‌تان به بازار کار به‌شمار می‌رود. می‌توان گفت که پرتفولیو بزرگ‌ترین ابزار و موثرترین راه یافتن شغل مناسب در حرفه‌های خبرنگاری است. البته هیچ راه تضمین‌شده‌ای برای ورود به بازار کار خبر وجود ندارد، اما می‌توان اقداماتی در جهت هموار شدن مسیر شغلی‌تان انجام داد. ژورنالیست‌های موفق دارای یک پرتفولیوی کاری شامل اخبار و محتوای منتشرشده، روایت‌ها، تصاویر و نمونه‌های گزارش‌ تصویری و صوتی هستند. می‌توانید پرتفولیوی خود را ازطریق دوره‌های کارآموزی، شرکت در دوره‌های آموزشی آزاد و نیز فعالیت‌های فریلنسینگ در زمینه‌های تهیه‌ی خبر، تدوین گزارش، بلاگ‌نویسی و ساخت فیلم و پادکست تکمیل کنید. باید تلاش کنید در شبکه‌های حرفه‌ای کاری مربوط‌به تخصص خود از جمله در فضای آنلاین و شبکه‌ی جهانی لینکدین حضور داشته باشید و با سردبیران و روسای میزهای خبر ارتباط بگیرید. درکنار تنظیم پرتفولیو، مواردی چون توصیه‌نامه از اساتید رسانه و نیز ایده‌های خاص برای رونق یک رسانه می‌تواند مسیر استخدام شما در آن رسانه را تسهیل کند.

تحصیلات خود را در مقاطع بالاتر ادامه دهید

خبرنگاری، شغلی فناوری‌محور است. همان‌گونه که رادیو و تلویزیون تحولی گسترده در صنعت خبر پدید آوردند، اینترنت و قابلیت‌های جدید شبکه‌ی بی‌سیم درکنار فناوری‌های تلفن هوشمند، فرصت‌های بی‌شماری را در عرصه‌ی خبرنگاری ایجاد کرده‌اند. به عقیده‌ی بسیاری از تحلیل‌گران رسانه، فناوری هم‌چنان درحال تغییرات گسترده در چهره‌ی حرفه‌ی خبرنگاری است. ماهیت مقاطع تحصیلات تکمیلی در حوزه‌ی خبر نیز بررسی و تحقیق پیرامون این روندهای تازه و نقش آن در تحولات آتی رسانه و صنعت اخبار است. بسته به اهداف خود در این رشته می‌توانید مقطع مناسب تحصیلی در این خصوص را انتخاب کنید: