از زمان‌های قدیم شنیده‌ایم که هرجا آب باشد، زندگی جریان دارد. اما شواهد جدیدی به‌دست آمده که این موضوع را نقض می‌کند. این شواهد از وجود شرایط خاصی در نقطه‌ای از زمین خبر می‌دهند که زندگی و آب قادر نیستند همراه‌با یکدیگر وجود داشته باشند.

دانشمندان برای یافتن مناطقی از کره‌ی زمین که زندگی در آن‌ها با وجود آب کافی امکان‌پذیر نیست، به یکی از دورافتاده‌ترین نقاطی که شرایط بسیار سخت و خشنی برای زندگی دارد سفر کردند. این منطقه با نام «چشمه‌های آب گرم دالول» در چاله‌ی داناکیل، اتیوپی شناخته می‌شود. این منطقه‌ی جهنمی و پر از نمک با وجود آب فراوان، گرم‌ترین نقطه‌ی زمین محسوب می‌شود و گرمای خود را از اعماق زمین تأمین می‌کند. علاوه‌بر گرمای طاقت‌فرسا، دلایل فراوانی وجود دارد که این منطقه را به سرزمین بی‌نظیری تبدیل می‌کنند.

چشم‌انداز چشمه‌های آب گرم دالول با دریاچه‌هایی مملو از آب‌های حاوی اسید و نمک فراوان که سطح آن با رنگ‌های زرد، سبز، نارنجی و قهوه‌ای رنگ‌آمیزی شده است، خودنمایی می‌کند. این چشم‌انداز از دوردست بسیار زیبا به‌نظر می‌آید؛ گویی وارد دنیای دیگری شده‌اید؛ اما در زیر سطح زیبا و خیره‌کننده‌ی این منطقه، آتشفشانی نهفته است که به‌شکل خاموش و با داغ‌کردن آب‌های مملو از نمک در دریاچه‌ها، گازهای سمی متصاعد می‌کند. تصویر زیر، فوران آتش‌فشان ارتا آل را در داناکیل دپرشن اتیوپی نشان می‌دهد.

از دیرباز تاکنون، شرایط بسیار ویژه‌ی چشمه‌‌های دالول دانشمندان را مجذوب خود می‌کند. طی یک مطالعه‌ی مشهور که در سال ۲۰۱۶ صورت گرفت، گروهی از دانشمندان به این منطقه سفر کردند تا ببینند آیا هیچ موجودی می‌تواند در چنین منطقه‌ی عجیب و غریبی زندگی کند یا خیر.

فلیپه گومز، سرپرست گروه پژوهشی گفت:

این منطقه انسان را به‌وجد می‌آورد اما جای بسیار خشنی است. گاز کلر تمام مجاری تنفسی ما را سوزاند. اگر میکروبی در این منطقه زندگی کند حتما از نوع اکستریموفیل یا شدیددوست است که احتمالا نظر زیست‌شناسان فضا را به‌خود جلب می‌کند.

نتایج این تحقیق چندین ماه قبل منتشر شد. گروه اعزامی پژوهشی گزارش کردند که برای اولین‌بار شواهدی از وجود حیات در میان چشمه‌های آب گرم اسیدی به‌دست آورده‌اند. دانشمندان میکروارگانیسم‌های بسیار کوچکی را که اندازه‌ی آن‌ها فقط چند نانومتر است شناسایی کردند.

اما اکنون مطالعه‌ی جدیدتری که توسط گروه دیگری از دانشمندان انجام شده است، ادعا می‌کند که اکتشاف اخیر مبنی بر وجود حیات آرکی‌ها (باکتری‌های باستانی) صحت ندارد.

جودی بیلیلا، میکروبیولوژیست از دانشگاه پاریس سود در فرانسه در ماه ژوئن هنگامی که گزارش‌ها اولیه‌ی گروه جدید مطالعه منتشر شده بود در یک توییت مخالفت این گروه را با کشف مطالعه‌ی پیشین بیان کرد:

ما ادعای اخیر مبنی بر کشف حیات در چشمه‌های آب گرم را که از جهات مختلفی دارای شرایط بسیار سخت و خشن برای بقا هستند، رد می‌کنیم.

همچنین پژوهشگران مطالعه‌ی جدید اظهار داشتند:

آیا در محیطی که به‌شدت اسیدی بوده و علاوه‌بر آن دارای نمک فراوانی است، حیات وجود دارد؟ پاسخ ما به این سؤال منفی است. با به‌کارگیری روش‌های مولکولی و میکروسکوپی دریافتیم که حیات در این منطقه وجود ندارد. البته اثرات زیادی از حضور انسان‌ها و آلودگی‌هایی که منشا انسانی دارند و به‌کمک جریان هوا منتقل می‌شوند، در این منطقه یافت شد.

آخرین گروه مطالعاتی که به منطقه اعزام شدند، در بازنگری‌های دقیق و جدید خود که به‌تازگی منتشر شد، روش‌های تحلیلی گسترده‌ای را به‌کار گرفتند تا طیف وسیعی از نمونه‌های گرفته شده از چهار نقطه در منطقه‌ی چشمه‌های آب گرم دالول را مورد ارزیابی قرار دهند.

درحالی‌که دانشمندان در بازنگری دقیق خود فقط آثاری از حضور آرکی‌باکتری‌ها را یافتند، شواهدی نیز مبنی بر وجود توالی‌های ژنوم باکتری در این منطقه کشف شد. اما دانشمندان می‌گویند، احتمالا دیگر شواهد به‌دست آمده غالبا مربوط به بحث حیات نیستند و توجه ما را از موضوع اصلی منحرف می‌کنند. دانشمندان در این‌باره توضیح می‌دهند:

بیشتر این شواهد مربوط به اثراتی است که همواره از آلودگی‌های تجهیزات آزمایشگاهی پژوهشگران ناشی می‌شود. این اثرات نظیر آلودگی‌های وسایل آزمایشگاهی در میان زیست‌شناسان شناخته‌شده هستند. البته آثاری هم ناشی از باکتری‌های انسانی در این منطقه به‌چشم می‌خورد که احتمالا از بازدیدهای توریستی از این منطقه که البته از فواصل دور صورت می‌گیرد، ناشی می‌شود.

براساس ادعای دانشمندان، نتایج مطالعه‌ی اخیر به‌وضوح نشان می‌دهد که هیچ‌گونه حیات یا فعالیت میکروبی که به‌طور خودبه‌خودی و طبیعی در منطقه‌ی چشمه‌های آب گرم دالول زندگی کند و قادر باشد به بقای خود ادامه دهد، یافت نمی‌شود.

پژوهشگران می‌گویند:

شرایط فیزیکی و شیمیایی بسیار استثنایی و خشنی که در چشمه‌های آب گرم دالول حاکم است نشان می‌دهد که حیات در این منطقه با وجود آب فراوان امکان‌پذیر نیست. بنابراین، پژوهش نشان می‌دهد که اگرچه همواره وجود آب در یک سیاره‌ی دیگر به‌عنوان شاخصه‌ای مهم برای حضور حیات محسوب می‌شود، این فرضیه همیشه صحت ندارد.

یکی از موانع زیستی در چشمه‌های آب گرم دالول، وجود منیزیم در حوضچه‌های آب‌نمک این منطقه است که سبب می‌شود سلول‌ها در اثر فرآیندی به‌نام هرج‌و‌مرج سلولی تجزیه شوند. یکی دیگر از موانع وجود ترکیبی از شرایط بسیار اسیدی و نمک فراوان است که درجات سمی بسیار بالایی را ایجاد می‌کند. وجود این دو وضعیت در کنار هم بدان معنا است که سلول باید بتواند به‌طور هم‌زمان محیط اسیدی با PH بسیار پایین را همراه‌با محیطی پر از نمک طاقت بیاورد؛ سازگاری با این شرایط حتی در سطح مولکولی هم امکان‌پذیر نیست.

لازم است خاطرنشان کرد که نبود شواهد کافی الزاما به‌معنای نبود حیات نیست؛ اگرچه مطالعه‌ی اخیر با وجود پژوهش‌ها و نمونه‌برداری گسترده از سونای داغ دالول، فقط شواهدی از اشکال ساده و ابتدایی حیات را در قالب میکروفسیل‌ها آشکار می‌کند، اما همچنان نمی‌توان ادعا کرد که حیات به‌هیچ عنوان در این منطقه وجود ندارد.

اما بلیلا و همکارانش می‌گویند، تا زمانی‌که بررسی‌های دقیق‌تر و تجزیه و تحلیل‌های جامع‌تری صورت نگرفته، با اطمینان خاطر به این ادعا معتقدند که در چشمه‌های آب گرم دالول همواره به‌عنوان خشن‌ترین منطقه در کره‌ی زمین، امکان حیات و بقا برای موجودات وجود ندارد.

گروه مطالعه در نتیجه‌گیری خود می‌گوید:

وجود بیومورف‌های غیرطبیعی فراوان در چشمه‌های آب گرم دالول که عمدتا از جنس سیلیکون هستند و شباهت زیادی به سلول‌ها و میکروارگانسیم‌های بسیار کوچک و ابتدایی داشته و نقش آنان را بازی می‌کنند، از وجود ماهیت دوقطبی میکروفسیل‌ها از جنبه‌ی مورفولوژیک خبر می‌دهند و از وجود چندین علامت زیست‌شناختی مختلف در دوران ابتدایی شکل‌گیری حیات در کره‌ی زمین و پیش از آن حکایت دارند.

یافته‌های مطالعه‌ی اخیر در مجله‌ی بوم‌شناسی طبیعی و تکامل منتشر شده است.