معتبرترين منبع ارائه گزارش‌هاي آماري مربوط به اچ‌آي‌وي و ايدز در ايران وزارت بهداشت و درمان است كه مطابق روال سابق بايد هر سه ماه يك‌بار به ارائه آخرين وضع بپردازد‌؛ اما با اين حال آخرين آماري كه از طريق اين وزارتخانه ارائه شده مربوط به پايان سال گذشته‌ (1390) است.بنا‌بر‌اين آمار از زمان شناسايي نخستين موارد ابتلا در سال 1365 تا پايان سال 1390 بالغ بر 24 هزار نفر آلوده به ويروس اچ‌آي‌وي شناسايي شده‌اند كه از اين ميان حدود 90 درصد مبتلايان را مردان و حدود 10 درصد را زنان تشكيل مي‌دهند.نكته بسيار مهم در ميان آمارهاي ارائه شده، بيشترين بازه سني ابتلاست. 46 درصد افراد يعني چيزي حدود نيمي از مبتلايان در سنين بيست و پنج تا سي و چهار سالگي مورد شناسايي قرار گرفته‌اند.بنابراين بيشترين خطر متوجه جمعيت جوان جامعه در دهه سوم و اوايل دهه چهارم زندگي آنهاست.هر چند آمار فوق تجميعي است يعني مربوط به كل دوره بيست و پنج ساله اين بيماري در ايران بوده و به همين دليل مورد انتقاد برخي كارشناسان قرار گرفته است، اما از آمارهاي ديگري در كنار اين آمار اصلي انتشار يافته، موارد مهمي را مي‌توان استخراج كرد.مطابق اين بخش از آمار، 6/69 درصد كل موارد ابتلاي ياد شده در ميان معتادان تزريقي و از طريق استفاده مشترك از سرنگ‌هاي آلوده، 5‌/‌10 درصد مربوط به آميزش، يك درصد از مادر به فرزند، يك درصد نيز از طريق خون و فرآورده‌هاي خوني و درنهايت 9‌/‌17 درصد بدون عامل مشخص و شناخته‌ شده‌ بوده‌اند كه البته بنا به گمانه‌‌زني‌ها، بخش مهمي از اين موارد نامشخص بايد در ارتباط با روابط محافظت نشده بوده باشد.

در كنار اين آمار سرراست، سه نكته را مي‌توان مورد بررسي و تاكيد قرار داد:

اول: هر چند بيشترين آمار ابتلا، مربوط به معتادان تزريقي است، ابتلا در ايران از اين طريق آغاز نشده است.

نخستين موارد شناسايي شده همان‌طور كه پيشتر گفته شد مربوط به انتقال خون و فرآورده‌هاي خوني بوده كه از آن به «موج اول» اين بيماري ياد مي‌كنند. اين موج بزودي با شناخت عامل ابتلا شناسايي و مهار شد و همان‌طور كه آمار نشان مي‌دهد اكنون در پايين‌ترين سطح عوامل ابتلا قرار دارد؛‌ اما پس از آن موج دوم جايگزين موج اول شد و استفاده از سرنگ مشترك در ميان معتادان تزريقي به عامل اصلي تبديل شد و «موج دوم» را به راه انداخت.

دوم: موج‌هاي اول و دوم شايد نگراني چنداني را در بين عموم افراد جامعه ايجاد نكند زيرا اين افراد خود را خارج از دايره افراد اين دو موج مي‌دانند. اما نكته‌اي در آمار رسمي هست كه كم‌كم نگراني‌هاي عمومي را نيز باعث خواهد شد. در مواردي كه بتازگي مورد شناسايي قرار گرفته‌اند، سهم اعتياد تزريقي افت كرده و به 9‌/‌62 درصد رسيده و در عوض سهم برقراري روابط رشد نگران‌كننده‌اي داشته و به 2‌/‌21 درصد رسيده و اين زنگ خطري است كه آرام آرام آغاز موج سوم را اخطار مي‌دهد. در همين راستاست كه مسئولان وزارت بهداشت با نگراني اعلام كرده‌اند كه از حدود يك سال پيش ابتلا به ايدز از طريق روابط جنسي حدود 20 درصد رشد داشته است.اين مساله از آنجا نگران‌كننده است كه ميزان آگاهي عمومي جامعه، بويژه جامعه جوان ايران، نسبت به مسائل جنسي و نيز نسبت به ايدز ناچيز است. ‌ مقوله اخير مهم‌ترين موردي است كه هم‌اكنون بايد مورد توجه برنامه‌ريزان، خانواده‌ها و نوجوانان و جوانان قرار گيرد.ناآگاهي در زمينه آميزش، جامعه جوان ايران را با تبعاتي ناگوار آن هم در آينده‌اي نه چندان دور مواجه خواهد كرد. اين هشداري است كه اخيرا وزير بهداشت از آن با عنوان «شعله‌ور شدن آتشفشان ايدز» ياد كرده است ‌(فارس ـ شماره خبر: 13910906000289) و بسياري آن را «موج سوم» ناميده‌اند.البته در اين هشدار، نكته ديگري نيز نهفته است كه بايد بسيار جدي گرفته شود.از جمله مواردي كه مربوط به اين مقوله از انتقال ويروس است و شايد در نگاه نخست بي‌ربط به نظر برسد، مساله استفاده از مواد روان‌گردان و توهم‌زا بويژه موادي مانند شيشه است.اين مواد به دليل افزايش (به گفته وزير بهداشت) 8 تا 10 درصدي ميل جنسي، احتمال دست‌زدن به رفتارهاي پرخطر جنسي را بسيار افزايش خواهد داد.اين نكته را نيز فراموش نكنيد كه با استعمال اين مواد، فرد هوشياري چنداني براي به كارگيري امكانات پيشگيرانه نخواهد داشت و به همين دليل خطر ابتلا بسيار افزايش خواهد يافت.

سوم: همان‌طور كه پيشتر نيز ديديد، افراد ناشناخته مبتلا به ويروس اچ‌آي‌وي در هر جامعه‌اي به طور ميانگين و با توجه به تخمين‌هاي آماري بين‌المللي چيزي بين چهار تا پنج برابر افراد شناخته شده است. يعني اگر تعداد مبتلايان شناخته شده را 24 هزار نفر در نظر بگيريم، بين 96 تا 120 هزار نفر در جامعه به اين ويروس مبتلا هستند.به عبارت ديگر بين 72 تا 96 هزار نفر در ايران از ابتلاي خود به اين بيماري مهلك هيچ اطلاعي ندارند و براحتي مي‌توانند اين بيماري را به ديگران، همسر يا حتي فرزندان خود (مربوط به مادران باردار يا شيرده) انتقال دهند.اگر نكته (دوم) فوق را به اين آمار بيفزاييم آنگاه معني «آتشفشان ايدز» يا به تعبير برخي «سونامي ايدز» را درك خواهيم كرد. آمار ارائه شده از پايگاه خبري تابناك (كد خبر: ۲۸۵۴۹۰) كه در ماه گذشته منتشر شده، متاسفانه واقعيت تلخي را به تصوير مي‌كشد.از 4222 شركت‌كننده در اين نظرسنجي كه طبيعتا همگي از سطحي از سواد و آگاهي برخوردارند كه از طريق اينترنت به يك پايگاه خبري مراجعه كرده و در نظرسنجي آن شركت كنند، حدود 65 درصد اعلام كرده‌اند كه تاكنون ضرورتي براي انجام آزمايش اچ‌آي‌وي احساس نكرده‌اند. به احتمال زياد اين افراد هرگز خود را در معرض عوامل خطرزاي ابتلا احساس نمي‌كنند.اين امر خود نشان از آگاهي بسيار اندك جامعه از جنبه‌هاي گوناگون اين بيماري است.

جاي خالي آگاهي

در اين ميان، براي پيشگيري از فوران آتشفشان بظاهر خاموش ايدز، دو راه در پيش است كه بايد با جديت تمام پيموده شود وگرنه عاقبت كار همان خواهد شد كه متوليان امر گفته‌اند.يكي، راه برنامه‌ريزي كلان براي پايش كل جامعه و نيز افزايش سطح آگاهي‌هاي جامعه از طرق رسمي و گسترده است. در اين بين شايد دروس مرتبط در سنين نوجواني و جواني(دبيرستان و دانشگاه) و نيز تريبون‌هاي پرمخاطب رسانه‌هاي گوناگون با ملاحظه هنجارهاي جامعه ما بخوبي بتواند راه سلامت جامعه و مهار اچ‌آي‌وي را هموار سازد. راه دوم كوشش فردي و خانوادگي در همه جاي جامعه است.اين كوشش بايد نخست از طريق مطالعه منابع مفيد و موثر در اين زمينه هم از طريق والدين و هم از طريق نوجوانان و جوانان صورت پذيرد و با افزايش آگاهي منجر به اقدامات موثر در اين زمينه شود.نخستين اقدام عملي نيز مي‌تواند مراجعه به مراكز مشاوره و در صورت لزوم انجام آزمايش اچ‌آي‌وي باشد.فراموش نكنيم كه ايدز يك بيماري «رفتاري» است و بزرگ‌ترين سلاح در برابر آن «آگاهي» از شيوه‌هاي عمل اين دشمن خاموش و خطرناك و رفتارهاي پرخطري است كه آب به آسياب او مي‌ريزند.