براي محاسبه و تعيين وضع تناسب اندام، شاخص‌هاي گوناگون و فرمول‌هاي مختلفي وجود دارد. هريك از اين شاخص‌ها بر مبناي خاصي تعريف شده و فرمول ويژه‌اي ارائه مي‌كند، اما همه آنها هدف واحدي را دنبال مي‌كند و در پي محاسبه و برآورد يك چيز است: آيا وزن فرد در شرايط مناسبي قرار دارد و از روي وزن مي‌توان او را در زمره افراد سالم به ‌شمار آورد؟در اين ميان يكي از رايج‌ترين شاخص‌ها و در عين حال ساده‌ترين آنها كه بسيار هم معروف است شاخص BMI است. BMI مخفف عبارت Body Mass Index يا شاخص توده بدني است كه برمبناي نسبت وزن فرد به طول قد او تعريف شده است. در واقع اين شاخص با ارائه فرمولي ساده كه براي هر فردي براحتي قابل محاسبه است نشان مي‌دهد يك فرد از تناسب اندام برخوردار است يا نه. حتي براساس آن براي افراد خارج از محدوده تناسب اندام مي‌توان محاسبه كرد كه براي برخورداري از اين تناسب بايد وزن خود را در چه محدوده‌اي نگه‌ دارند، به عبارت ديگر محدوده مطلوب وزن هر فردي چقدر است.البته پرواضح است منظور از تناسب اندام سلامت افراد است، يعني تناسبي كه ضامن برخورداري از وزني باشد كه نشان مي‌دهد ميزان چربي انباشته در بدن فرد بيشتر از حد لازم يا توده‌هاي ماهيچه‌اي بدن او كمتر از حد لازم نيست. پس برخورداري از وزن مطلوب، ضامن تناسب ظاهري اندام و برخورداري از هيكلي مناسب نيز خواهد بود.

در اين مرحله مي‌خواهيم BMI را معنا كنيم. يعني مي‌خواهيم شرح دهيم عددي كه در مرحله قبل به‌دست آورديد چه توضيحي درباره وزن‌تان مي‌دهد و آيا با توجه به طول قد، شما از وزن مناسبي برخورداريد يا نه.براي اين منظور لازم است طبقات مختلف BMI را بشناسيد تا بتوانيد درباره وضع خود نظر دهيد. به‌طور كلي BMI مطابق جدول طبقه‌بندي مي‌شود. اين جدول بخوبي نشان مي‌دهد هرچه BMI فرد از عدد 5/18 كمتر باشد فرد دچار لاغري ناهنجار و غير‌طبيعي است كه مي‌تواند مشكلاتي را به ‌بار آورد. چنين فردي بايد براي افزايش وزن و رسيدن به وزن متناسب حتما به پزشك متخصص مراجعه كند. در مقابل هر‌چه BMI فرد از 9/24 بالاتر باشد، فرد به اضافه‌ وزن و حتي چاقي مبتلاست و بايد براي كاهش وزن خود و رسيدن به وزن مطلوب اقدام كند.حال به مثال فوق برگرديم. فرد مذكور در آن مثال داراي BMI معادل 36/28 است. اگر نگاهي به جدول بيندازيد براحتي متوجه خواهيد شد او در ناحيه اضافه ‌وزن قرار دارد و البته به عدد 30 يعني به مرز چاقي نزديك‌تر است. اين فرد بايد براي كاهش وزن خود و سوزاندن چربي‌هاي اضافي بسرعت اقدام كند تا وارد مرحله چاقي نشود. شما نيز به همين طريق وضع خود را بسنجيد!

محاسبه BMI

در اين بخش به شما خواهيم گفت چگونه مي‌توانيد شاخص توده بدني يا همان BMI خود را محاسبه كنيد. براي اين كار لازم نيست اطلاعات عجيب و غريبي درباره خودتان داشته باشيد. صرفا دانستن دو عدد درباره جسم‌تان كافي است؛ قد و وزن.طبيعي است بيشتر افراد تقريبا هميشه اين دو عدد را مي‌دانند. مطمئنا شما نيز اين دو عدد را در ذهن داريد! شك ندارم دست‌كم طول قدتان را مي‌دانيد، اما به ياد داشته باشيد اندازه‌گيري درست قد و وزن در محاسبه BMI بسيار موثر است.براي محاسبه قد حتما بايد كاملا راست بايستيد و قد خود را بدون احتساب موها اندازه بگيريد. وزن خود را نيز بايد به ‌طور خالص و بدون احتساب لباس اندازه‌گيري كنيد.اكنون با دانستن اين دو عدد بسادگي مي‌توانيد BMI را محاسبه كنيد. فرمول BMI عبارت است از: وزن (بر حسب كيلوگرم) تقسيم بر طول قد (بر حسب متر) به توان دو يا به عبارت ديگر:

‌²(قد (متر)‌)‌ /‌ وزن (كيلوگرم)= ‌BMI

مثالا فرض كنيد قد يك نفر 183 سانتي‌متر و وزنش 95 كيلوگرم است:‌

1. محاسبه طول قد بر حسب متر:

عدد طول قد بر حسب سانتي‌متر (در اين مثال 183) را بر عدد 100 تقسيم مي‌كنيم. براي فرد مذكور طول قد عبارت است از:

83‌/‌1=100÷183

2. عدد طول قد بر حسب متر را به توان 2 مي‌رسانيم يا به عبارت ساده‌تر عدد به‌دست آمده از بند قبل را در خودش ضرب مي‌كنيم:

35‌/‌3=83‌/‌1×83‌/‌1

3. اكنون عدد وزن را بر اين عدد تقسيم مي‌كنيم:

36‌/‌28=35‌/‌3÷95

به اين ترتيب پس از طي سه مرحله فوق به شاخص توده بدني اين فرد دست پيدا كرديم. به عبارت ديگر براي فردي با وزن 95 كيلوگرم و طول قد 183 سانتي‌متر يا 83/1 متر:

36‌/‌28=BMI

اكنون با استفاده از مثال فوق و البته قد و وزن خودتان به محاسبه BMI خود بپردازيد و براي مطالبي كه پس از اين مي‌آيد اين عدد را حساب كنيد:

?=BMI

اكنون براي كساني كه اضافه ‌وزن دارند، چاق هستند يا لاغر غيرطبيعي به ‌شمار مي‌روند، ممكن است اين سوال پيش آيد كه چگونه مي‌توان وزن متناسب يا دقيق‌تر بگوييم محدوده وزني متناسب را مشخص كرد؟ اگر بتوانيم به اين سوال جواب دهيم، خواهيم فهميد چند كيلوگرم وزن اضافه يا كم داريم و براي رفع مشكل چه عددي را بايد هدف خود قرار دهيم.براي حل اين مشكل دوباره به مثال قبل برمي‌گرديم. ديديم فرد مذكور به اضافه وزن مبتلا بود. حال مي‌خواهيم بدانيم بر اساس BMI او چند كيلوگرم وزن اضافي دارد تا بتواند اين كيلوگرم‌هاي اضافي را كم كند.به اين منظور هر فردي بايد قد خود را معيار قرار دهد و از فرمول زير استفاده كند: