آنچه که در ادامه خواهید خواند، مطلبی خواندنی از 10 کتاب معروف و جنجال برانگیز است که در تاریخ کتاب‌های منتشر شده در دنیا، ثبت شده‌اند. همراه داشتن این کتاب‌ها در زمان انتشارشان و حتی برای تعدادی از آنها تا کنون، دادگاهی شدن خواننده و اعدام را در پی داشته است. این کتاب‌ها از نظر محتوا و ژانر در یک رده نیستند. تعدادی به علت توهین به مقدسات و ادیان الهی با واکنش‌های شدید مردمی مواجه شده و حکومت‌ها مجبور به ممنوع کردن کتاب‌ها و بازداشت نویسنده‌اش شده‌اند. بعضی از این کتاب‌ها مستقیم یا غیر مستقیم زوال اندیشه‌ای را هدف گرفته بودند که باعث ممنوعیت آنها شده بود و تعدادی هم داستان خواندنی دیگر داشته که اطلاع از آنها خالی از لطف نیست.

در این گزارش ما صرفا تاریخچه‌ای از 10 کتابی را آورده‌ایم که در ذهن بشر معاصر مانده و کتاب های جنجالی به حساب می‌آمده‌اند و گفتن از این کتاب‌ها به معنای تایید محتوای کتاب‌ها نیست و قدر مسلم اینکه خوانندگان می‌دانند اگر در این گزارش هم نامی از سلمان رشدی آمده و هم سید قطب، کتاب هر یک از این دو نفر به دلایل متفاوت و حتی متضاد ممنوعیت در پی داشته‌اند و تنها نقطه مشترک نام بردن از این دو نویسنده در این گزارش، جنجالی شدن ماجرای کتاب‌هایشان است.

 

1) خواستگاه گونه‌ها نوشته چارلز داروین

 

چارلز داروین طبیعت‌شناس انگلیسی بیش از 150 سال پیش نظریه تکامل خود را برای خوانندگان عامی نوشت. او پس از پنج سال سفر دریایی با کشتی بیگل به آمریکای جنوبی نخستین پیش‌نویس این کتاب را در سال 1842 نوشت. پس از آن تا سال 1844 نوشتهٔ اولیه را گسترش داد و به حدود 230 صفحه رساند.

 

او برای اولین بار تئوری خود را در ژوئیهٔ سال 1858 علنی کرد و یک سال بعد کتاب خاستگاه گونه‌ها در لندن منتشر شد. 1200 نسخه چاپ اول در همان روز نخست انتشار به فروش رفت. عنوان کتاب در ابتدا «اصل انواع به کمک انتخاب طبیعی یا بقای نژادهای اصلح در تنازع بقا» بود ولی این نام طولانی به مرور زمان جای خود را به خاستگاه گونه‌ها داد. این کتاب داروین درباره نظریه بحث انگیز تکامل است که با ادبیات علمی جدیدی در یک کتاب خواندنی ارائه شده بود. او در این کتاب یک نظریه جایگزین با نام تکامل را در تقابل با طراحی هوشمند دنیا و وجود خالق مطرح می‌کند و معتقد است سنگ بنای علم مدرن را باید در تکامل مطرح شده توسط او جست‌وجو کرد.

در پی انتشار این اثر کلیسا آن را برای دین مضر خواند و سیل مخالفت‌ها آغاز شد و هنوز هم کشاکشی مداوم در بسیاری از کشورهای دنیا  بر سر این کتاب وجود دارد که آیا باید نظریه تکامل آموزش داده شود یا خیر. این موضوع به خصوص در مدارس هنوز هم جنجال برانگیز است و بسیاری معتقدند این نظریه به عنوان یک حقیقت به دانش آموزان نشان داده می‌شود.

این کتاب در در یوگسلاوی از سال 1935 و در یونان از سال 1937 به دلیل مخالفتش با دین مسیح ممنوع شد.

 

2)  رمز داوینچی نوشته دن براون

 

رمز داوینچی (یا راز داوینچی یا کُد داوینچی) نام رُمانی کارآگاهی و ماجرایی است از نویسندهٔ آمریکایی، دن براون که از فروش و استقبال گسترده‌ای در سراسر جهان برخوردار بوده‌است و در فاصله چند سال پس از چاپ آن، یک فیلم سینمایی و یک بازی ویدئوئی هم بر اساس آن ساخته شده‌است.

 

این کتاب قسمت دوم از سه‌گانهٔ براون است. قسمت اول آن در سال 2000 با نام «فرشتگان و شیاطین» به چاپ رسید. قسمت سوم از سه‌گانهٔ براون نیز با نام «نماد گمشده» درسال 2009 به چاپ رسید.

این کتاب دن براون در سال 2003 پرفروش ترین رمان در سطح بین المللی شد. شروع رمان از همان آغاز با جنجال است. این کتاب از یک سو، در ژانر توطئه نوشته شده و از سوی دیگر کتاب مدعی صحت تاریخی است و به طور گسترده‌ای دست به بازنمایی تاریخی به ویژه درباره مسیحیت و تاریخ آن زده است. در حقیقت ماجرای داستان حول یک تئوری خاص در مورد تاریخ مسیحیت می‌گردد که پیش از این کتاب نیز در موردش صحبت شده است. کتاب «خون مقدس، جام مقدس» منبع اصلی براون برای این تئوری‌ها بوده است. طبق این تئوری عیسی مسیح با مریم مجدلیه ازدواج کرده است و صاحب فرزند شده است و کلیسای کاتولیک و واتیکان با اطلاع از این قضایا قصد در پنهان کردن آن‌ها داشته‌اند. در ضمن «جام مقدس» نه یک شیئی بلکه خود مریم مجدلیه است.

سوزاندن کتاب، رفتار مشترک مسیحیان در سراسر جهان بود و در سال 2006 وقتی نسخه ای از این کتاب برای تلفن های موبایل طراحی شد، واتیکان این کتاب را تحریم کرد.

انتشار این رمان در پاکستان، ساموآ، لبنان، سریلانکا و برخی کشورهای شبه جزیره هند کفرآمیز تلقی شده و به علت توهین به دین مسیحیت ممنوع است.

 

3) نشانه‌های راه نویسنده سید قطب

 

سید قطب نویسندهٔ نظریه‌پرداز مصری بود. شهرت او بیشتر به سبب بازنگری وی در تأثیر اصول‌گرایی اسلامی بر تحولات اجتماعی و سیاسی و به ویژه انتشار کتاب «نشانه‌های راه» (معالم فی الطریق) است.

 

این کتاب رساله‌ای درباره تشکیل حکومت اسلامی است و در کشورهای غربی می‌تواند باعث دستگیری خواننده‌اش شود. نویسنده کتاب یعنی سید قطب در سال 1966به اتهام توطئه علیه دولت مصر در ابتدا به اعدام محکوم شد که عمدتا به دلیل انتشار این کتاب بود.

متن این کتاب در حوزه اندیشه اسلامی بسیار تاثیرگذار تلقی می‌شود و از آنجایی که در سال‌های اخیر و پس از 11 سپتامبر غرب و به خصوص آمریکا ،اسلام را مترداف تروریسم معرفی کردند، همین عده سید قطب را به عنوان یکی از بنیانگذاران اندیشه تروریسم می‌شناسند. اما او در بین مسلمانان شهید و مجاهدی شجاع است.

سید قطب از بنیانگذاران جمعیت اخوان المسلیمن در مصر است و توسط جمال عبدالناصر به همراه اعضای دیگر اخوان المسلیمن در سال 1966 به اعدام محکوم شد.

پس از شهادت سید قطب و ممنوع شدن کتابش در کشورهایی با حکومت ضد دینی عربی و کشورهای غربی، کتاب نشانه‌های راه بار دیگر در دسامبر 2011، بر سر زبان‌ها افتاد و آن هم به زمانی برمی‌گردد که یک مسلمان انگلیسی در دادگاه انگلستان محکوم شد. یکی از مفاهیم اصلی که در کتاب آمده و باعث ممنوعیت این کتاب شده است، سئوال نویسنده از سانسور در کشورهای غربی و قربانی شدن آزادی در انگلستان امروز است.

کشور انگلیس این کتاب سید قطب را تروریستی تلقی می‌کند و انتشار این کتاب در انگلستان ممنوع است.

 

4) لاجا نوشته نسرین تسلیما

 

این رمان برای اولین بار در سال 1993،در بنگلادش منتشر شد. ترجمه این کتاب با عنوان «شرم»، موجب فوران احساسات در بخش‌های مسلمان نشین بنگلادش شد، درگیری‌ها در این کشور به علت انتشار این کتاب بالا گرفت و با تخریب مسجد ببری توسط شبه نظامیان در هند این درگیری‌ها به شورشی سیاسی منجر شد. پس از توهین به مسلمانان توسط این کتاب، دولت بنگلادش انتشار و خرید و فروش کتاب را ممنوع کرد و این ممنوعیت بازداشت نسرین تسلیما را به دنبال داشت. او به دلیل توهین به اسلام و برهم زدن صلح و نظم تحت پیگرد قرار گرفت.

 

تسلیما نسرین در مراسم رونمایی کتاب ضداسلامی خود در هندوستان، با اعتراض شدید مسلمانان این کشور روبرو  شد. «نسرین» که پیش از این نیز بارها مورد خشم و انتقاد مسلمانان قرار گرفته بود، توانست خود را در میان روزنامه‌نگاران و برگزارکنندگان جشن رونمایی کتاب خود مخفی کرده و بگریزد. موضوع این کتاب درباره ازدواج در جوامع مسلمانان است. نسرین تسلیما به دلیل نوشتن این کتاب مدتی به هند رفت و پس از آنجا به دعوت شهردار پاریس به فرانسه سفر کرد تا از دستان سارکوزی جایزه سیمون دو بوورا را بگیرد.

همراه داشتن این کتاب هنوز هم در بنگلادش جرم است و حتی دستگاه‌های دولتی یا کتابخانه کالج در صورت داشتن آن تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرند. این کتاب به دلیل توهین به دین اسلام  از سال 1994 در بنگلادش ممنوع است.

 

5) آیات شیطانی نوشته سلمان رشدی

 

سلمان رشدی در سال 1947در شهر بمبئی هند و در یک خانواده مسلمان متولد شد. او در سیزده سالگی برای تحصیل به انگلستان مهاجرت کرد و مدتی با نوشتن مقالات تبلیغی در انگلستان به تأمین مخارج زندگی پرداخت و بعد شناسنامه‏ انگلیسی گرفت و تبعه‏ آنجا شد. رشدی در طول زندگی در انگلستان به بی‏ دینی و بی‏ اعتقادی مطلق رسید و در نهایت منکر خدا شد و کتاب‌هایش وسیله‌ای برای بیان این بی‌اعتقادی و تمسخر اندیشه مسلمانان است.

 

کتاب آیات شیطانی بدون شک به عنوان یکی از معروف‌ترین کتاب‌های ممنوعه شناخته شده است. این کتاب رمان چهارم رمان‌نویس انگلیسی هندی الاصل است که در آن رشدی ادعا کرده آیات قرآنی وسوسه‌ای ‌از سوی شیطان است. انتشار این کتاب موجب جریحه دار شدن احساسات مسلمانان شد.

تظاهرات مختلفی در کشورهای مختلف از جمله در انگلستان به وقوع پیوست و مسلمانان این کتاب سوزاندند. این حرکات زمانی اوج گرفت، که امام خمینی(ره) فتوای مشرک بودن سلمان رشدی و قتل او را صادر کرد که دولت انگلیس وادار به محافظت از جان رشدی شد. دولت انگلیس در سال‌های اخیر با دادن جوایز متعدد سعی در محبوب کردن این نویسنده و حمایت از او داشته اما این کارها کوچکترین تاثیری در نفرت عمومی مسلمانان نسبت به سلمان رشدی نداشته است.

این کتاب مدت کوتاهی پس از انتشار در سال 1988 در هند ممنوع شد. با فاصله کمی ایران، پاکستان، عربستان سعودی، مصر و بسیاری از کشورهای دیگر هم به این ممنوعیت پیوستند.

 

6) ماجراهای آلیس در سرزمین عجایب نوشته لوئیس کارول

 

چارلز لاتویج داجسون با نام مستعار لویس کارول ( لوئیس کارول) 27 ژانویه 1832 به دنیا آمد. او استاد ریاضیات کالج کریست چرچ در دانشگاه آکسفورد، فرزند خانواده‌ای ثروتمند، از طبقات بالای جامعه و افراد با نفوذ شمال انگلستان، دارای رگه ایرلندی و وابسته به دو طبقه اصیل نظامی و مذهبی بود.

 

لوئیس کارول در سال1865 با نوشتن کتاب آلیس در سرزمین عجایب به یکی از شناخته شده‌ترین داستان نویسان کلاسیک کودک در فرهنگ غرب تبدیل شد. این کتاب یک داستان فانتزی است. نویسنده، داستان خیالی سفر دختری به نام آلیس را تعریف می‌کند که به دنبال خرگوش سفیدی به سوراخی در زمین می‌رود و در آنجا با ماجراهای عجیبی روبرو می‌شود.

داستان کاملا اتفاقی آغاز می‌شود و با تمایل کودکانه آلیس برای عبور از دری کوچک و ورود به باغی پر از گل ادامه می‌یابد. آرزوهای دور از حقیقتی که محقق می‌شوند و موجودات عجیبی که در آن سرزمین حضور دارند، ادبیات خیال‌پردازانه داستان را شکل می‌دهند و مفاهیمی عمیق را در قالب داستانی کودکانه بیان می‌کنند. مسلما این داستان، داستانی تخیلی به حساب می‌آید اما در دنیای کارول به حیوانات ویژگی‌های انسانی نسبت داده می‌شود و همین باعث شد ژنرال هو شین در چین این کتاب را توهین آمیز بداند و این کتاب مشمول قانون سانسور شود. چون از نظر آنها این کتاب به کودکان می‌آموزد حیوانات را در سطح دوستانشان قرار دهند! این کتاب در استان هونان چین از سال 1931 ممنوع است.

 

7) حقوق انسان نوشته توماس پین

 

این کتاب یکی دیگر از مثال‌های قدیمی سانسور در انگلستان است. در دهه 1790، توماس پین که بیشتر در فرانسه زندگی کرد و در انقلاب فرانسه شرکت داشت، فلسفه سیاسی خود را در کتاب حقوق انسان در دفاع از انقلاب فرانسه عرضه کرد، این کتاب در جواب دیدگاه ادموند برک درباره انقلاب فرانسه نوشته شده بود و موضوعش در حمایت از آزادی شخصی و انتقاد از حکومت استبدادی بود.

 

 

او در این کتاب خواستار حق رای برای مردان بالاتر از 21 سال و منسوخ شدن مجلس اعیان انگلیس شده بود و این کتاب استدلال می کند که انسان‌ها حقوقی بر گردن دولت‌ها دارند. پین جامعه را نمایش ایده‌آل‌های انسان و حکومت را شر ضروری می‌دانست. همچنین وی معتقد به خداانگاری یا دئیسم (اعتقاد به خدا بدون اعتقاد به پیامبران و مسائل دیگر مذهبی) بود. پین به علت افترا و فتنه غیابی محاکمه و به مرگ محکوم شد. اما  او به فرانسه گریخت و حق شهروندی در فرانسه را به دست آورد.

این کتاب سال‌ها در انگلستان ممنوع بود چون می‌ترسیدند انقلابی مشابه فرانسه در انگلستان به وجود بیاید.

 

8) فرانکشتاین نوشته مری شلی

 

این کتاب یکی از اولین نمونه‌های داستان‌های علمی تخیلی مدرن است که در آن مری شلی داستان یک هیولای ساخته شده توسط یک دانشمند را روایت می‌کند .فرانکشتاین دانشمند جوان و جاه طلبی است که با استفاده از کنار هم قرار دادن تکه‌های بدن مردگان و اعمال نیروی الکتریکی، جانوری زنده به شکل یک انسان و با ابعادی اندکی بزرگ‌تر از یک انسان معمولی می‌سازد. موجودی با صورتی مخوف و ترسناک که بر همه جای بدنش رد بخیه‌های ناشی از دوختن به چشم می‌خورد.

این موجود به حدی وحشتناک است که همه، حتی خالقش از دست شرارت‌های او فرار می‌کنند. هیولایی که که خالقش نیز نمی‌تواند آن را کنترل کند و خود مقهور آن می‌شود. این کتاب روایت زندگی از دید خالق هیولا است. عده‌ای این کتاب را انتقاد به عقلانیت و علم محض می‌دانند و عده‌ای هم معتقد هستند که این کتاب نوعی دخالت در کار خداوند و خلقت او تلقی می‌شود. کار شلی هم اکنون با گذشت بیش از 100 سال به زبان‌های مختلف ترجمه شده و از این کتاب در فیلم‌های سینمایی، تلویزیون و بازی‌های ویدئویی الهام گرفته شده است.این کتاب در زمان آپارتاید در آفریقای جنوبی جنجال آفرید و از سال 1955 ممنوع بود.

 

9- 1984نوشته جورج اورول

 

جورج اورول (George Orwell) کتاب 1984 را در سال 1949 نوشت، زمانی که جنگ دوم جهانی به تازگی پایان یافته بود. در قرار گرفتن این کتاب در ژانر علمی–تخیلی بحث وجود دارد؛ اما بسیاری آن را کتابی شاخص در این سبک می‌دانند. گذشته از سبک، این کتاب بیانیهٔ سیاسی شاخصی در رد کمونیسم و نظام‌های توتالیتر شمرده می‌شود. این کتاب، کتابی پادآرمانشهری به شمار می‌آید و آن را با نام «نوزده هشتاد و چهار» می‌شناسند.

 

 

جرج اورول در این کتاب جامعه‌ای را به تصویر می‌کشد که در آن خصوصیاتی همچون تنفر نسبت به دشمن و علاقهٔ شدید نسبت به برادر بزرگ (Big Brother) (ناظر کبیر) (رهبر حزب با شخصیت دیکتاتوری فرهمند) وجود دارد. در جامعه تصویر شده گناهکار به راحتی اعدام می‌شود و آزادی‌های فردی به‌شدت توسط قوانین حقوق توده پایمال شده‌اند. در این داستان مسائلی همچون اینگساک (Ingsoc)، بزه فکری، گفتار جدید، دوگانه‌باوری مطرح می‌شود.

رمان اورل به سرعت در میان کشورهای غربی نفوذ کرد و لغاتش وارد فرهنگ لغت مردم شد و کلماتی مثل اندیشه جنایت، برادر بزرگ یا اورلیان وارد فرهنگ و لغات مردم غرب شد. به طور خلاصه این رمان با تمامیت خواهی، سرکوب، دیکتاتوری ، تجاوز به آزادی شهروندان از طریق تعقیب بی امان و سازمان نظارت، تبلیغات، جنگ دائمی و سانسور مبارزه می‌کند.

این کتاب در اتحاد جماهیر شوروی از سال  1950 توسط استالین ممنوع شد.

 

10) اولیس نوشته جیمز جویس

 

جیمز آگوستین آلویسیوس جویس ‏(2 فوریهٔ 1882 دوبلین - 13 ژانویه 1941 زوریخ) نویسندهٔ ایرلندی که گروهی رمان اولیس وی را بزرگ‌ترین رمان سده بیستم خوانده‌اند. تمام آثارش را نه به زبان مادری که به زبان انگلیسی می‌نوشت. اولین اثرش یعنی دوبلینی‌ها مجموعه داستان‌های کوتاهی است درباره دوبلین و مردمش که گاهی آن را داستانی بلند و با درون‌مایه‌ای یگانه تلقی می‌کنند. او همراه ویرجینیا وولف از اولین کسانی بودند که به شیوه جریان سیال ذهن می‌نوشتند.

 

این کتاب به عنوان یکی از معروف‌ترین آثار ادبیات داستانی در زبان انگلیسی شناخته شده است.این کتاب اولین کتابی نبود که به علت محتوای زشت یا داشتن مطالب جنسی ممنوع شد و البته آخرین کتاب هم نبود. این کتاب ابتدا به صورت پاورقی از سال 1918 تا 1920 منتشر شد و سرانجام در سال 1922 به صورت یک کتاب روانه بازار کتاب شد. این کتاب به عنوان علامتی از جنبش مدرنیسم، زندگی یک شخصیت را در دوبلین به تصویر می‌کشد. زمان وقوع داستان روز 16 ژوئن 1904 و محل آن شهر دوبلین، پایتخت ایرلند است. تمام حوادث تقریباً در مدت 16 ساعت اتفاق می افتد. این کتاب با مهارت و دقت تمام در همان قالب ادیسه، اثر معروف هومر نوشته شده است.

این کتاب در ایالات متحده آمریکا پس از برگزاری یک دادگاه از سال 1921 ممنوع اعلام شد و این ممنوعیت تا سال 1934 ادامه داشت. همچنین این کتاب در انگلیس در طول دهه 1930و در استرلیا در دو دهه 1930 و 1940  به علت استفاده از مطالب شهوانی ممنوع بوده است.