به نظر می‌رسد سریال‌های تلویزیونی در سال‌های اخیر، با پوشاندن لباس «درام فانتزی» بر تن «ترس‌های مدرن بشریت»، سعی دارند روی آگاهی فرهنگی افراد تأثیر بگذارند. سریال «بازی تاج و تخت» (Game Of Thrones) از طبیعت بی‌رحم سیاست مدرن الهام گرفته و «مردگان متحرک» (The Walking Dead) نیز از ترس همیشگی بشر از همه‌گیر شدن یک بیماری مسری ریشه می‌گیرد.

امسال نیز سریال وست‌ورلد به کارگردانی جاناتان نولان، در حال و هوایی از شبکه‌ی HBO پخش می‌شود که با هشدارهای ایلان ماسک و استیون هاوکینگ نسبت به خطرات هوش مصنوعی از یک طرف و نفوذ روزافزون این تکنولوژی به زندگی شخصی‌مان از طریق دستیارهای هوشمند و اتومبیل‌های خودران از طرف دیگر، ترس از هوش مصنوعی به بالاترین میزان خود در سال‌های اخیر رسیده است.

وست‌ورلد سریال پیچیده‌ای است؛ آمیخته با معماهای رازآلود و پیچش داستانی (plot twist) که باعث می‌شود طرفداران این مجموعه ساعت‌ها در اینترنت به بحث پیرامون آن و ارائه‌ی نظریه‌های مشهور به fan theories بپردازند. تمامی این‌ها از مشخصه‌های سریالی است که ارزش دیدن دارد.

اما از آنجایی که پیچیدگی وست‌ورلد بر خلاف مجموعه‌هایی مانند واکینگ دد یا گیم آو ترونز ریشه در تکنولوژی دارد، طرفدارانی که در این زمینه بیشتر اطلاعات داشته باشند بهتر می‌توانند این سریال آینده‌نگرانه را درک و تحلیل کنند. در این مطلب قصد داریم اختراعات و تکنولوژی‌های به نمایش درآمده در وست‌ورلد را به تفصیل توضیح دهیم و در انتها ببینیم که چقدر تا رسیدن به آن‌ها در دنیای واقعی فاصله داریم.

داستان وست‌ورلد درباره‌ی یک پارک سرگرمی (theme park) مانند پارک ژوراسیک است؛ با این تفاوت که موضوع آن به جای دوران دایناسورها، درباره‌ی غرب وحشی است و جاذبه‌ی گردشگری آن هم به جای خزندگان غول‌پیکر شبیه‌سازی‌شده، روبات‌هایی (اندرویدها - androids) با ظاهری کاملا شبیه به انسان است.

بازدیدکنندگان از این پارک که میهمان (Guest) نام دارند، می‌توانند با گذراندن وقت در کنار اندرویدها، از داستان زندگی آن‌ها لذت برده و بدون ترس از هرگونه عواقب قانونی، هر بلایی که دلشان خواست سر میزبان‌ها (Hosts) بیاورند. در طول سریال روبات‌های نگون‌بخت با دستیابی به خودآگاهی، متوجه می‌شوند که زندگی آن‌ها تنها موضوع سرگرمی عده‌ای بازدیدکننده است. در حالی که تا همین جای کار شاید با خود فکر کنید که احتمال عملی شدن چنین سناریویی در آینده‌ای نزدیک بسیار بعید است، جالب است بدانید که بسیاری از تکنولوژی‌های لازم برای به وجود آوردن چنین پارکی همین حالا نیز وجود دارند.

۱. چاپ سه بعدی اعضای بدن

در تیتراژ آغازین سریال، هنگامی که نام بازیگران همراه با موسیقی زیبای رامین جوادی به نمایش در می‌آید، روند تولید بدن یکی از اندرویدها را مشاهده می‌کنیم. میزبان‌های انسان‌نما توسط ماده‌ای سفید رنگ و با استفاده از بازویی روباتی (شبیه بازوهای روباتیک امروزی که در صنایع خودرو از آن‌ها استفاده می‌شود) به صورت سه بعدی پرینت می‌شود. عنبیه‌ی چشم، استخوان‌ها، عضلات و تاندون‌ها همگی به همین روش، به آهستگی و با دقتی بالا به صورت لایه لایه تولید می‌شوند. همه‌ی ما می‌دانیم که چاپ سه بعدی ممکن است، اما آیا می‌توان با استفاده از آن بدن انسان را هم چاپ کرد؟

روش چاپ سه بعدی که وست‌ورلد از آن الهام گرفته است، یک روش معروف و در دسترس با نام «چاپ سه بعدی به روش استریو لیتوگرافی» (SLA) است. SLA فرآیند ساختی است که در آن با تمرکز لیزر ماوراء بنفش (UV) روی مخزنی از رزین فوتوپلیمر(همان ماده‌ی سفیدی که در تیتراژ وست‌ورلد اندرویدها از آن ساخته می‌شوند)، اشیاء به صورت سه بعدی چاپ می‌شوند.

برای اینکه بتوان از این روش برای ساخت روبات‌های انسان نمای وست‌ورلد استفاده کرد، باید هم سرعت و هم دقت فعلی آن به طرز قابل توجهی افزایش پیدا کند. بدون استفاده از نانوتکنولوژی و ساخت بافت به روش قرار دادن اتم به اتم در کنار هم، بعید است بتوانیم ساختارهایی به پیچیدگی بدن انسان را شبیه‌سازی کنیم. علاوه بر آن، به جای استفاده از رزین ذکر شده در بالا، احتیاج به استفاده از یک ماده‌ی رسانا وجود دارد تا بتوان از طریق آن پیام‌های عصبی را به عضلات مصنوعی انتقال داد.

هرچند در تیتراژ سریال صحنه‌هایی از چاپ سه بعدی اعضای بدن نیز دیده می‌شود، اما هنوز مشخص نیست که آیا اندرویدهای وست‌ورلد واقعا ارگان‌هایی چون مغز، ریه و قلب مصنوعی نیز دارند، یا بدن آن‌ها به شکل متفاوتی از بدن انسان‌ها کار می‌کند و انرژی آن توسط باتری‌های فوق چگال تامین می‌شود. در هر صورت به نظر می‌رسد که بافت بدن میزبان‌ها تا حد امکان برای میهمانان طبیعی طراحی شده باشد. همانطور که در قسمت‌هایی از سریال می‌بینیم، مایعی شبیه خون هم در بدن اندروید‌های وست‌ورلد جریان دارد.

پیش‌بینی امکان و زمان رسیدن به تکنولوژی: ممکن است - آینده‌ای نه چندان دور

۲. روبات‌های انسان‌نما

اندرویدهای میزبان در وست‌ورلد به قدری ظاهر و رفتاری شبیه به انسان‌ها دارند که در چند دقیقه‌ی اول از نخستین قسمت سریال، بیننده متوجه نخواهد شد که شخصیت تدی یکی از انسان‌های میهمان است یا روباتی میزبان.

در حالی که تکنولوژی امروز به ما اجازه می‌دهد روبات‌هایی بسازیم که ظاهرشان به طرز باورنکردنی واقعی باشد، اما مصنوعی بودنشان به محض اینکه به حرکت دربیایند مشخص می‌شود. با توجه به آنچه هر ساله در مسابقات روباتیک و پیشرفت‌های بوستون داینامیکس (Boston Dynamics) می‌بینیم؛ هنوز با تکنولوژی مورد نیاز برای راه رفتن طبیعی (شبیه به آنچه در سریال وست‌ورلد می‌بینیم) بسیار فاصله داریم.

جالب است بدانید عامل محدودکننده‌ی فعلی برای رسیدن به حرکات طبیعی، ضعف دانش مهندسی مکانیک نیست، بلکه قدرت پردازشی زیاد موردنیاز برای انجام محاسبات حرکتی روبات است. با توجه به رشد تصاعدی قدرت پردازنده‌ها، احتمالا این مشکل هم در سال‌های آینده برطرف خواهد شد.

پیش‌بینی امکان و زمان رسیدن به تکنولوژی: ممکن است - آینده‌ای نه چندان دور

۳. ماشین‌های هوشمند

نولان بر خلاف اکثر آثار علمی-تخیلی مشابه که تفاوت انسان‌ها و ربات‌ها را در نوع حرکت نشان می‌دهند (برای مثال روبات C-3PO جنگ ستارگان را در نظر بگیرید که هوش سرشاری دارد، اما نمی‌تواند درست حرکت کند)، وجه تمایز انسان و اندروید را در هوش مصنوعی می‌داند.

اگر تا به حال با یک چت‌بات (chatbot) گفتگو کرده باشید، حتماً متوجه شده‌اید که هنوز تا رسیدن به هر نوع هوش مصنوعی عمومی و چند منظوره، سال‌ها فاصله داریم. نکته‌ی جالب اندرویدهای سریال وست‌ورلد این است که آن‌ها (حداقل تا به اینجای سریال) چندان هم هوشمند نیستند و تنها به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده‌اند که در برخورد اول، نتوان متوجه تفاوت آن‌ها با انسان واقعی شد.

البته میزبانان در وست‌ورلد هنوز هم بسیار باهوش‌تر از یک چت‌بات ساده هستند. آن‌ها قادر به بداهه گویی هستند و با توجه به این نکته که از طریق تعامل با یکدیگر چیزهای جدید می‌آموزند، احتمالا از تکنولوژی «یادگیری ماشینی» نیز استفاده می‌کنند. در حقیقت این موضوع که بعد از گذشت چند وقت باید میزبان‌ها را «ریست» و حافظه‌شان را پاک کرد، نشان از این دارد که آن‌ها می‌توانند با یادگیری چیزهای جدید، از برنامه‌ی از پیش نوشته شده‌ی خود سرپیچی کنند.

در اپیزود ۲ می‌بینیم که جمله‌ای از شکسپیر باعث می‌شود یکی از میزبان‌ها خاطره‌ی پاک‌شده‌ی خود را به یاد بیاورد. در واقع هارد کامپیوتر شما نیز چنین قابلیتی دارد. وقتی چیزی را از روی آن پاک می‌کنید، اطلاعات از روی آن پاک نشده و تنها به سیستم عامل این پیام داده می‌شود که آن منطقه‌ی خاص از هارد خالی و آماده‌ی نوشتن اطلاعات جدید است. برای همین است که نرم‌افزارهای ریکاوری به راحتی می‌توانند اطلاعات به ظاهر پاک شده را بازگردانند. اطلاعات شما تنها زمانی پاک می‌شود که روی آن داده‌ی جدید نوشته شود.

هرچند با استانداردهای کنونی هنوز فاصله‌ی زیادی تا دست یافتن به هوش مصنوعی عمومی و همه‌منظوره داریم، اما می‌توانیم قابلیت‌های موردنیاز برای میزبان‌ها را به تعدادی مسئله‌ی مجزا و قابل‌حل تقسیم کنیم. آن‌طور که در سریال نشان داده می‌شود، میزبان‌ها نسبت به دستورات صوتی و رابط‌های فیزیکی واکنش نشان می‌دهند. پس حداقل امکانات مورد نیاز برای رسیدن به هوش مصنوعی در سطح اندرویدهای وست‌ورلد از این قرار است: سیستم پیشرفته‌ی تشخیص گفتار، تشخیص اشیا، تشخیص چهره، مقداری دانش عمومی از جهان پیرامون و موتور استدلال و بداهه گویی.

شاید برایتان جالب باشد که بدانید همین حالا هم مایکروسافتبه قابلیت تشخیص گفتار در سطحی بهتر از توانایی انسان دست یافته است. نکته‌ی جالب و خنده دار اما این است که با توجه به دقت ۸۰ تا ۸۵ درصدی انسان‌ها در تشخیص گفتار، در صورتی که تکنولوژی از این هم بیشتر پیشرفت کند و دقیق‌‌تر شود؛ به جای اینکه طبیعی‌تر جلوه کند، مصنوعی و شک برانگیز خواهد شد. پس باید ادراک روبات‌های چنین پارکی را در سطح انسان‌ها نگه داشت تا طبیعی به نظر برسند.

پیش‌بینی امکان و زمان رسیدن به تکنولوژی: همین حالا هم وجود دارد!

۴. تشخیص تصاویر

هر کسی که به اینترنت دسترسی داشته باشد حتما می‌داند که گوگل، فیسبوک و اپل همین حالا هم به پیشرفت‌های بزرگی در زمینه‌ی تشخیص تصاویر رسیده‌اند. کافی است نگاهی به قابلیت گروه‌بندی اتوماتیک تصاویر گوگل بیندازید. این قابلیت تصاویر را بر اساس افراد حاضر در آن طبقه‌بندی می‌کند؛ حتی در صورتی که این عکس‌ها مربوط به سنین مختلف یک شخص خاص باشند. میزبانان پارک تفریحی خیالی ما، باید بتوانند اشیاء را نیز به خوبی تشخیص بدهند؛ قابلیتی که ممکن است از دل پیشرفت‌های حوزه‌ی خودروهای بدون راننده بیرون بیاید.

پیش‌بینی امکان و زمان رسیدن به تکنولوژی: قطعی است - آینده‌ی بسیار نزدیک

۵. دانش نامحدود

در اختیار داشتن دانش از جهان پیرامون به منظور به دست آوردن توانایی «درک واقعی» ضروری است. این که میزبان بتواند بگوید «این تصویر یک سیب است، نه یک پرتقال» کافی نیست. او باید بداند که آب پرتقال معمولا با صبحانه نوشیده می‌شود، سیب نمادی از گناه اولیه‌ی بشریت است و همچنین از هیچکدام از این دو میوه در تهیه‌ی سالاد شیرازی استفاده نمی‌شود.

دانشمندان IBM رسیدن به این نوع از دانش را ماموریت اصلی خود قرار داده‌اند و کامپیوتر Watson نیز نتیجه‌ی سال‌ها تلاش و تحقیق آن‌ها روی این موضوع است. حتما تا به حال درباره‌ی پیروزی واتسون بر رقبای انسانی در مسابقات مختلف شنیده‌اید. در حال حاضر، دیتابیس واتسون تنها نیاز به برنامه نویسی دارد و با گذشت زمان، شاهد ظهور اندرویدهایی خواهیم بود که می‌توانند به مجموعه‌ای تقریبا نامتناهی از دانش دسترسی داشته و آن را واقعا «درک» کنند.

پیش‌بینی امکان و زمان رسیدن به تکنولوژی: قطعی است - آینده‌ی بسیار نزدیک

۶. بداهه و ابتکار

تفاوت بسیار زیادی بین «پاسخ‌های از پیش برنامه‌ریزی شده» و «قابلیت بداهه گویی» وجود دارد. پاسخ‌های برنامه‌ریزی شده بسیار آسان هستند؛ همین حالا نیز می‌توان روبات‌ها را طوری برنامه ریزی کرد که روی استیج یک نمایشنامه را اجرا کرده و موقعی که شخص مقابل دیالوگی می‌گوید، به راحتی جواب او را (که از پیش در نمایشنامه آمده) حتی بهتر از یک انسان بدهند. به طرق مشابه می‌توان روباتی را برنامه ریزی کرد که با استفاده از پیانو آثار کلاسیک بنوازد. چیزی که این قبیل کارها به شدت سخت‌تر است، دادن قابلیت بداهه گویی یا بداهه نوازی به روبات‌ها است.

در حال حاضر، چت‌بات‌ها با استفاده از لیستی از جواب‌های متفاوت، این توهم را در انسان ایجاد می‌کنند که به صورت بداهه به سوالات پاسخ می‌دهد. البته همین حالا هم تا حدی توانسته‌ایم قابلیت بداهه گویی به کامپیوترها بدهیم. وقتی آلفا گو (AlfaGo، پروژه‌ی یادگیری عمیق ماشینی گوگل) در نبرد با انسان‌ها توانست استاد بازی Go را شکست بدهد، از ابتکار و حرکات بداهه استفاده کرده بود؛ چرا که تعداد حالات ممکن بازی Go از تعداد ستاره‌های موجود در عالم بیشتر است و در نتیجه برنامه ریزی برای آن تقریبا غیر ممکن خواهد بود. به جای این کار، محققان گوگل با استفاده از یک شبکه‌ی عصبی عمیق، به آلفاگو اجازه دادند تا با مطالعه روی هزاران بازی دیگر، خودش بتواند خودش را آموزش بدهد.

تنها عیب این روش این است که محققان نمی‌توانند نحوه‌ی عمل یا جهش بداهه‌ی این ماشین‌های هوش مصنوعی را کنترل کنند، درست شبیه وست‌ورلد!

حال این سوال پیش می‌آید که اگر همین الان هم به قابلیت تشخیص گفتار در حد انسان رسیده‌ایم، تصاویر نیز توسط کامپیوترها تقریبا در سطحی مشابه انسان تشخیص داده می‌شوند و شبکه‌های عصبی عمیق نیز قابلیت بداهه گویی دارند، پس چرا، چرا بشر پارک اندرویدی مشابه وست‌ورلد نمی‌سازد؟

عامل محدود کننده، همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، توان محاسباتی است. قدرت پردازشی مورد نیاز برای ساخت چنین شبکه‌ی عصبی عظیمی، فوق‌العاده زیاد است. در دنیای خیالی وست‌ورلد، احتمالا بشر توانسته است با پیشرفتی خارق‌العاده (مثلا دستیابی به رایانش کوانتومی)، توان پردازشی خود را به طرز قابل توجهی افزایش دهد. پس برای رسیدن به تکنولوژی ساخت روبات‌های خلاق و مبتکر، باید از سد قدرت پردازشی عبور کنیم.

پیش‌بینی امکان و زمان رسیدن به تکنولوژی: ممکن است - آینده‌ای نه چندان دور

۷. کامپیوترها

در حالی که تمرکز اصلی سریال وست‌ورلد روی اندرویدهای انسان‌نما و ماجراهای پیرامون پارک است، قلمروی دنیای خیالی مجموعه بسیار فراتر از این حرف‌ها است و شامل پیشرفت تکنولوژی در همه‌ی ابعاد زندگی می‌شود.

در دنیایی که بر مبنای تکنولوژی بنا شده باشد، سؤال اصلی این است که کامپیوترها به چه شکلی خواهند بود؟ در دنیای واقعی ما، کامپیوترها با گذشت زمان از دستگاه‌های غول‌پیکری که یک ساختمان کامل را اشغال می‌کردند، به سوپر کامپیوترهایی که در جیب جا می‌شوند (اسمارت‌فون‌ها) تبدیل شده‌اند.

در دنیای وست‌ورلد اما کامپیوترها را هم در ابعاد بزرگ و هم در اندازه‌های کوچک می‌بینیم؛ کامپیوترهای عظیم‌الجثه در اتاق کنترل پارک وست‌ورلد و کامپیوترهایی شبیه به تبلت در حین فرآیند تعمیر و نگهداری ربات‌ها استفاده می‌شوند.

اما از دنیای تخیلی وست‌ورلد که بگذریم، در آینده نیز احتمالا کامپیوترهایی با ابعاد مختلف خواهیم داشت. شاید بتوانیم در آینده کامپیوترهایی با قدرت ابرکامپیوترهای امروزی را در ابعادی کوچک مانند تلفن همراه جا بدهیم (همان‌طور که تلفن‌های هوشمند فعلی از لحاظ قدرت پردازشی با ابرکامپیوترهای قدیمی برابری می‌کنند)، اما هرچقدر ابعاد کامپیوترها بزرگ‌تر باشد، قدرت آن‌ها بیشتر خواهد بود و آینده نیز از این قاعده مستثنا نیست.

یکی از جنبه‌های جالب تکنولوژی‌های به نمایش درآمده در وست‌ورلد، تبلت‌هایی است که می‌توانید آن‌ها را تا بزنید و داخل جیبتان بگذارید. شاید رسیدن به این تکنولوژی به نظرتان بعید بیاید، اما جالب است بدانید لنوو در حال طراحی تلفن هوشمند تاشویی است که اگر آن را باز کنید، به تبلت تبدیل می‌شود. تاریخ عرضه‌ی این محصول به بازار نیز سال ۲۰۱۷ است.

پیش‌بینی امکان و زمان رسیدن به تکنولوژی: همین حالا هم وجود دارد!

۸. زمین‌سازی (Terraforming)

پارک تفریحی وست‌ورلد به مساحت زیادی از زمین واقعی نیاز دارد. در واقع بخشی از جاذبه‌ی پارک این است که موقعیت‌های جذاب و جدیدی برای سرگرمی میهمانان خود ایجاد می‌کند. علاوه بر اینکه میزبانان (اندرویدها) مرتبا تعویض می‌شوند و داستان‌های جدیدی در این دنیای مصنوعی برای تجربه کردن به وجود می‌آورند، چشم‌انداز و طبیعت پارک نیز دائما در حال تغییر است.

در اپیزود چهارم این مجموعه می‌بینیم که یک وسیله‌ی ساخت‌وساز به اسم Ultra-Digger زمین قسمتی از وست‌ورلد را خراب می‌کند تا با از بین بردن رستورانی با قدمت ۴۰ سال، خط داستان جدیدی در پارک ایجاد کند. خوشبختانه یا متأسفانه، این تکنولوژی به شدت واقعی است و همین حالا هم در معادن زغال‌سنگ از آن استفاده می‌شود.

پیش‌بینی امکان و زمان رسیدن به تکنولوژی: همین حالا هم وجود دارد!

معما ادامه دارد ...

همانطور که در سریال وست‌ورلد اشاره می‌شود، «انسان‌ها حیوانات قصه گویی هستند که در هر چیزی به دنبال الگو (pattern) می‌گردند».

یکی از غرایز تکاملی ما انسان‌ها این است که برای اشیاء پیرامون‌مان شخصیت قائل می‌شویم. در طول تاریخ اجداد ما فکر می‌کردند که حیوانات، سیاره‌ها، ستارگان و حتی آب‌وهوا دارای درک و شعور انسانی هستند. بشر تا زمانی که فکر می‌کرد قربانی نکردن یک دختر باکره موجب خشم خدای باران خواهد شد، نمی‌توانست پیشرفت کند. برای همین بود که دانشمندان با تمرین به خود آموزش دادند تا با این غریزه مبارزه کنند. البته این نادیده گرفتن درک و شعور اجسام بی‌جان در وست‌ورلد باعث می‌شود که هم دانشمندان و هم میهمانان از هوش و خودآگاهی در حال ظهور میزبانان غافل شوند.

هنوز مشخص نیست که اندرویدهای وست‌ورلد واقعا هوشمند شده‌اند یا این رفتار جدیدشان هم نتیجه‌ی جانبی برنامه‌نویسی ما انسان‌ها است. به هر حال، نتیجه‌ای که باید از این سریال گرفته شود، روشن است؛ ما باید خود را برای رسیدن اجتناب‌ناپذیر چنین آینده‌ای آماده کنیم. برای شروع می‌توان به ماهیت هوش -چه طبیعی و چه مصنوعی- بیاندیشیم یا حتی با گذاشتن خود به‌جای «میزبانان»، سعی کنیم تا به درک بهتری از هوش مصنوعی برسیم.