در دنیای امروز، تصور حل بحران تغییرات اقلیمی بدون کنارگذاشتن سوخت‌های فسیلی غیرممکن به‌نظر می‌رسد. در این نوشتار قصد داریم به ۸ مورد از مهمترین پیشنهادهای فعلی برای پایان دادن به سلطه‌ی صنایع فسیلی بر  اقتصاد جهان بپردازیم.

ورود موضوع تغییرات اقلیمی به صندوق آرا

 اقدامات شخصی نظیر کاهش تعداد سفرهای هوایی و خرید خودروهای الکتریکی بی‌‌تأثیر نیستند ولی چنین اقداماتی در غیاب یک حرکت سیاسی جمعی برای کاهش انتشار کربن در مقیاسی ملی و بین‌‌المللی عملا بی‌‌فایده خواهند بود. سیاست‌‌مداران باید بتوانند موضوع تغییرات اقلیمی را به‌‌عنوان یک عامل تعیین‌کننده در جلب آرای عمومی تلقی کنند. برای رسیدن به این هدف باید به ابزارهایی نظیر برگزاری جلسات پرسش و پاسخ، اعتراض، ایمیل، پست‌‌ در شبکه‌‌های اجتماعی، لابی با سازمان‌‌های مردم‌‌نهاد و (از همه مهم‌‌تر) صندوق آرا توسل جست. سیاستمداران باید احساس کنند برای اقدام علیه صنایع نفتی از حمایت افکار عمومی برخوردار هستند.

پایان بخشیدن به یارانه‌‌های فسیلی

براساس گزارش‌‌های واصله از صندوق بین‌‌المللی پول، صنایع نفت، زغال‌‌سنگ و گاز سالیانه مبلغی حدود ۵ تریلیون دلار یارانه دریافت می‌‌کنند؛ این مبلغ معادل با صرف ۱۰ میلیون دلار در هر دقیقه برای صنایعی است که در حال نابودکردن اقلیم کره‌‌ی زمین هستند. حتی یارانه‌‌های مستقیم اختصاص‌‌یافته به بخش مصرف سوخت‌‌های فسیلی نیز دو برابر یارانه‌‌های درنظرگرفته‌شده برای صنعت تجدیدپذیر است. این موضوع باعث شده که حل مسئله‌‌ی تغییرات اقلیمی به‌‌زعم آژانس بین‌‌المللی انرژی بسیار بغرنج‌تر از پیش شود. در سال ۲۰۰۹، کشورهای عضو گروه G20 متعهد شدند که این یارانه‌‌ها را متوقف سازند ولی روند پیشرفت اقدامات عملی بسیار کُند پیش می‌‌رود. آنتونیو گوترز، دبیر کل سازمان ملل متحد در ماه مه ضمن انتقاد از این یارانه‌‌ها، روند جاری را چنین تعبیر کرد: «آنچه که ما انجام می‌‌دهیم این است که از مالیات پرداختی مردم برای نابود کردن جهان استفاده می‌‌کنیم.» هرگونه تغییری باید در چارچوب عدالت اجتماعی پیاده‌‌سازی شود. روند قطع یارانه‌‌های فسیلی نباید شامل انواعی از ریاضت‌‌های اقتصادی شود که تنها دستاورد آن‌‌ها، اعمال فشار مضاعف به اقشار آسیب پذیر جامعه باشد.

قیمت‌‌گذاری کربن

ایده‌‌ی قیمت‌‌گذاری روی کربن در اوایل دهه‌‌ی ۹۰ میلادی  شکل گرفت و نهایتا در قالب یک سیستم تبادل انتشار وارد پیمان کیوتو (سال ۱۹۹۷) شد. بنابر ایسن سیستم پیشنهادی، یک آستانه‌‌ی مجاز برای میزان انتشار و کسب‌‌وکارهای آلاینده تعیین شد. بدین‌‌ترتیب در ضمن کاهش سقف انتشار مجاز در هر سال، آن دسته از کشورها و صنایعی که بتوانند با سرعت بیش‌‌تری انتشار کربن خود را کاهش دهند، این حق را خواهند داشت که سهمیه‌‌ی کربنی خود را به دیگران بفروشند. با این حال، موفقیت این طرح منوط به اعمال دقیق حدود مجاز و مجوزهای محدود دارد که چندان از پشتوانه‌‌ی اجرایی برخوردار نبود.  یکی از راهکارهای پیشنهادی دیگر اعمال مالیات بود تا بدین‌‌ترتیب شرکت‌‌ها مجبور شوند میزان آسیب ناشی از تغییرات اقلیمی را در تصمیمات تجاری خود اعمال کنند و تشویق به کاهش حجم ضایعات و انتشار گازهای گلخانه‌‌ای در کنار استفاده‌‌ی بیش‌‌تر از فناوری‌‌های پاک شوند.  اما یکی از مشکلات این طرح «نشت کربنی» بود؛ بدان معنی که اعمال هزینه‌‌های بالا در یک کشور ممکن است موجب سرازیر شدن سرمایه‌‌گذاری‌‌های صنایع آلاینده به نقاط ارزان‌‌تر شود. الیته آن‌‌گونه که کمیسیونر جدید اتحادیه‌‌ی اروپا در هفته‌ی گذشته اعلام کرد، حل مشکل اخیر با اعمال یک حد تنظیم مالیاتی قابل‌‌حل خواهد بود. باید به این ذهنیت برسیم که اعمال مالیات کربنی الزاما باخت اقتصادی یک گروه خاص را به‌‌همراه نخواهد داشت؛ ضمن این‌‌که درآمدهای حاصل از این بخش می‌‌تواند دوباره در میان مردم تقسیم شود.

کاهش تقاضا برای سوخت‌های فسیلی

مسلما تا زمانی‌که خریداری برای سوخت فسیلی وجود داشته باشد، شرکت‌‌های نفتی نیز به تولید خود ادامه خواهند داد. رسوایی‌‌های عمومی و فشارهای اجتماعی سیاسی می‌‌تواند در تغییر رویه‌‌ی شرکت‌‌ها مؤثر افتد؛ اما نباید فراموش کرد که امروزه بخش عمده‌‌ی نفت و گاز جهان ازسوی شرکت‌‌های دولتی تولید می‌‌شود. این نوع شرکت‌‌ها هیچ‌‌گونه الزامی برای تعهد به مجوزهای اجتماعی احساس نمی‌‌کنند و افکار عمومی برایشان کوچک‌ترین اهمیتی ندارد. با این حال، تمامی شرکت‌‌ها در برابر فشارهای اقتصادی آسیب‌‌پذیر هستند. تنها راهکار عملی برای کاهش انتشار کربن ناشی از مصرف نفت آن است که راهی برای جلوگیری از مصرف آن بیابیم. کاهش تقاضای نفتی در گرو اعمال مقررات دولتی و توسعه‌‌ی فناوری‌‌های پاک نظیر پنل‌های خورشیدی، مزارع بادی و خودروهای الکتریکی ارزان‌‌تر و بهبود سیستم حمل‌‌ونقل عمومی است (که البته تحقق این مورد نیز خود وابسته به اعمال مقررات دولتی مناسب خواهد بود).

توقف فلرینگ

اگر قرار است نفت و گازی استخراج شود، دست‌‌کم شرکت‌‌ها باید آن را به‌‌شکلی بهینه انجام دهند. بانک جهانی برآورد کرده است که درصورت تبدیل انرژی گازی که سالانه به‌‌صورت تلفات شعله‌‌ی فلر در جهان می‌‌سوزد، می‌‌توان انرژی برق کل آفریقا را تأمین کرد. مجله‌‌ی فایننشنال تایمز در اوایل امسال گزارشی را منتشر کرد که نشان می‌‌داد که شعله‌‌ی فلر حوضه‌‌های استخراج نفت در تگزاس به‌‌قدری زیاد است که آسمان شب را روشن می‌‌کند. شرکت‌‌های نفتی برای دسترسی سریع‌‌تر به نفت و درآمد حاصل از فروش این سوخت فسیلی، اقدام به سوزاندن گاز آن می‌‌کنند و کوچک‌ترین توجهی به عواقب زیست‌‌محیطی ناشی از اقدام خود ندارند. در حالی که بانک جهانی سال ۲۰۳۰ را به‌‌عنوان نقطه‌‌هدف خود برای پایان‌‌دادن به روند فلرینگ در جهان تعیین کرده، اخبار جدید حاکی از آن است که میزان آن در سال ۲۰۱۸ با رشد نیز مواجه شده است.

جذب و ذخیره‌‌سازی کربن در مقیاس عظیم

جمع‌‌آوری و دفن دی‌‌اکسید کربن (CCS ) ناشی از احتراق سوخت فسیلی امری امکان‌‌پذیر است که هنوز در مقیاس بزرگ پیاده‌‌سازی نمی‌‌شود. هیئت بین‌‌المللی تغییرات اقلیمی می‌‌گوید بدون اعمال چنین روش‌‌هایی، مقابله با بحران تغییرات اقلیمی بسیار پرهزینه‌‌تر تمام خواهد شد. شرکت‌‌های نفتی توانایی پیاده‌‌سازی روش‌‌های CCS را دارند؛ اما بدون قیمت‌‌گذاری انتشار کربن، مسلما انجام چنین اقداماتی برای آن‌ها تنها به‌‌معنای اتلاف سرمایه خواهد بود. CCS می‌‌تواند با کاشت گیاهان و درختان، سوزاندن آن‌‌ها برای تولید برق و سپس جداسازی گازهای حاصل از انتشار، آخرین قطعه‌‌های پازل مقابله با گرمایش جهانی را برای بشر تکمیل کند. اما گزارش هیئت بین‌‌المللی تغییرات اقلیمی می‌‌گوید پیاده‌‌سازی چنین راهکارهایی در مقیاس بزرگ ممکن است با بحران تأمین غذا منافات داشته باشد.

توقف سرمایه‌‌گذاری روی سوخت‌‌های فسیلی

گذار انرژی به‌‌سوی منابع پاک می‌‌تواند ریسک‌‌ها و فرصت‌‌های متنوعی را برای سرمایه‌‌گذاران در پی داشته باشد. اما رسیدن به جنین هدفی تنها با سرمایه‌‌گذاری فعالان اقتصادی خوش‌‌نیت روی فناوری‌‌های پاک از یک سو و صرف بخش زیادی از این پول‌‌ها در شرکت‌‌های نفت، گاز و زغال‌‌سنگ مقدور نخواهد بود. پیش از هرگونه سرمایه‌‌گذاری در فناوری پاک باید از ماهیت غیرآلاینده‌‌ی آن‌‌ اطمینان حاصل کرد.

وضع معیارهای سنجش برای تغییرات اقلیمی

با گذشت سه سال از توافق پاریس، بازارهای جهانی هنوز هیچ‌‌گونه داده‌‌ی قابل‌‌قیاس و الزام‌‌آوری برای اندازه‌‌گیری ریسک‌‌های ناشی از تغییرات اقلیمی در اختیار شرکت‌ها قرار نداده است. قانون‌‌گذاران باید فوریت بیش‌‌تری برای این موضوع قائل شوند. برنامه‌‌های کُند و داوطلبانه برای پیشبرد اهداف فعلی کافی نیستند. هفته‌‌ی گذشته، مدیر بانک انگلستان به شرکت‌‌های بزرگ هشدار داد که آن‌‌ها تنها دو سال فرصت دارند که تا درمورد نحوه‌‌ی گزارش‌‌دهی ریسک‌‌های اقلیمی کسب‌‌و‌‌کار خود تصمیم‌‌گیری کنند؛ در غیر این صورت، قانون‌‌گذاران جهان راهکارهای پیشنهادی خود را ارائه کرده و شرکت‌‌ها را ملزم به تعهد به آن‌‌ها خواهند کرد. اگر بازار نتواند به درک صحیحی از عواقب تغییرات اقلیمی در صنایعی نظیر خودروسازی و شرکت‌‌های فعال در عرصه‌‌ی نفت و انرژی دست یابد، دیر یا زود جهان با یک بحران مالی جدید (این‌‌بار درنتیجه‌‌ی موضوع  تغییرات اقلیمی) مواجه خواهد شد. سرمایه‌‌گذاری روی سوخت‌‌های فسیلی باید پایان یابد. فراموش نکنید هم‌‌اکنون بیش از ۱۱/۵ تریلیون دلار دارایی در بخش صنایع فسیلی باقی مانده که باید در روند گذار به صنایع پاک درمورد آن‌‌ها تصمیم‌‌گیری کرد.