آرتروز (استئوآرتريت) هم از جمله اين بيماري‌هاست كه مي‌تواند عوارض جدي بر سلامت افراد وارد كند و باعث اختلال عملكرد و محدوديت فعاليت در برخي ميانسالان و سالمندان شود و هزينه‌هاي قابل توجهي بر سيستم بهداشت و درمان جامعه تحميل كند.دكتر سيداحمد رئيس‌السادات، دبير انجمن طب فيزيكي و توانبخشي ايران در گفت‌وگو با جام‌جم مي‌گويد: بزرگ‌ترين عامل خطر براي بيماري آرتروز افزايش سن است. از عوامل خطر مهم ديگر مي‌توان به ضربه‌هاي شديد و مكرر ناشي از آسيب‌هاي شغلي و چاقي اشاره كرد؛ اما نكته قابل توجه در مورد آرتروز، تاثير چاقي و اضافه وزن به‌ عنوان يكي از عوامل قابل كنترل مسبب اين بيماري است كه افزون بر تاثير روي مفاصلي كه وزن بدن را تحمل مي‌كند مانند زانو در ايجاد آرتروز مفاصل ديگر از جمله مفاصل بين انگشتان دست نيز نقش دارد.بنا بر تاكيد متخصصان در كنار افزايش سن، چاقي و آسيب‌هاي شغلي و ورزشي مي‌توان به عوامل مكانيكي و ساختاري بدن مانند انحرافات و بد شكلي سيستم اسكلتي شامل زانوي پرانتزي و ضربدري، بيماري‌هاي سيستم غدد و متابوليسم، اختلالات ژنتيكي و مادرزادي نيز در بروز آرتروز اشاره كرد.جالب است بدانيد بيماران مبتلا معمولا از احساس سايش و صداي تق‌تق مفصل شكايت دارند. در موارد شديدتر نيز بيماري آرتروز ممكن است به دردهاي مزمن و حتي اختلال در وضع خواب، روح و روان بيمار منجر شود و عملكرد فردي و اجتماعي وي را تحت تاثير قرار دهد.

به گفته دكتر رئيس‌السادات رژيم‌هاي غذايي كه به اضافه وزن در بيماران منجر مي‌شود، مي‌تواند باعث تشديد يا ايجاد اين بيماري شود.اين متخصص طب فيزيكي اضافه مي‌كند: نكته مهم تفكري است كه در ميان مردم رايج است و آن مصرف كله پاچه و پاي مرغ براي ايجاد غضروف و بهبود آرتروز مفاصل است كه تاكنون هيچ مدرك و شواهد علمي قابل توجهي به نفع اين نظر منتشر نشده است؛ ولي در مورد مصرف ويتامين‌ها و نقش آنها در درمان آرتروز مطالعات قطعي وجود ندارد، با وجود اين در افرادي كه رژيم غذايي آنها سرشار از ويتامين‌هاي C و D است، شدت آرتروز كمتر گزارش شده است. البته اين‌كه آيا اين تاثير با داروهاي مكمل حاوي ويتامين‌ها نيز ايجاد مي‌شود، نامشخص است.

اگر فردي كه مبتلا به آرتروز خفيف است، طي زمان دچار افزايش وزن و به‌دليل كم تحركي دچار ضعف عضلات شود، آرتروز به‌طور قطعي پيشرفت خواهد كرد.دكتر رئيس‌السادات به راهكارهاي موثر در پيشگيري از آرتروز اشاره كرده و مي‌گويد: اصلاح الگوي زندگي شامل تغذيه مناسب و پيشگيري از اضافه وزن، رعايت اوضاع صحيح بدن در فعاليت‌هاي روزمره از جمله خودداري از دو زانو و چهارزانو نشستن، استفاده از توالت فرنگي، محدود كردن دفعات بالا و بويژه پايين آمدن از پله، غذا خوردن پشت ميز به جاي نشستن در كنار سفره از جمله دستورات ساده و قابل اجرايي است كه مي‌تواند از پيشرفت و شدت آرتروز بكاهد. همچنين انجام ورزش‌هاي مناسب مي‌تواند در به تاخير انداختن بروز اين بيماري كمك‌كننده باشد. حتي كاهش پنج كيلوگرم از وزن ممكن است تا حدود 50 درصد از فشار روي مفاصل زانو را كم كند.

انجام ورزش‌هاي آبي و آيروبيك (هوازي) در بهبود بسياري از عوارض و بيماري‌هاي اسكلتي و عضلاني و از جمله آرتروز موثر است.دكتر رئيس‌السادات توضيح مي‌دهد: ورزش‌هاي گوناگون هم از ميزان درد مي‌كاهد و هم سبب بهبود حركت و عملكرد مفاصل آرتروزي مي‌شود. نكته مهم اين است كه ورزش درماني براي هر فرد متناسب با شرايط سني و جسمي، بيماري‌هاي زمينه‌اي، شدت آرتروز ويافته‌هاي معاينات باليني وي تجويز مي‌شود.در بسياري از بيماران نبود تناسب بين قدرت و انعطاف‌پذيري عضلات سبب تشديد آرتروز مي‌شود؟ بنابراين در كنار ورزش‌هاي تقويتي عضلات، بخصوص عضله چهارسر و نزديك‌كننده‌هاي ران، تمرينات كششي براي افزايش انعطاف‌پذيري عضلات پشت و كنار ران و حتي تمرينات تعادلي مي‌تواند مفيد واقع شود.

نكته قابل توصيه از سوي متخصصان طب فيزيكي به مبتلايان به آرتروز آن است كه پياده‌روي يكي از مناسب‌ترين ورزش‌ها در مبتلايان به آرتروز زانو است، اما بايد از حركت روي سطوح شيبدار بويژه سر پاييني پرهيز شود.همچنين دوچرخه ثابت با ارتفاع بلند صندلي به دليل اين كه بخشي از وزن بيمار توسط صندلي دوچرخه تحمل مي‌شود و از فشار بر زانوها مي‌كاهد، بخصوص در افراد چاق مناسب‌تر است.در مورد استفاده از وسايل ورزشي ثابت كه قابليت تنظيم براساس شرايط فيزيكي بيماران را ندارد، از جمله وسايل نصب شده در پارك‌ها بايد توجه داشت كه اين لوازم در برخي افراد بخصوص بيماران سالمند ممكن است آسيب‌رسان باشد البته مطالعات جديد كاربرد ورزشي به نام تاي‌چي در سالمندان و بويژه مبتلايان به آرتروز و پوكي استخوان را مورد تاكيد قرار داده است.اساس اين ورزش شامل حركات ريتميك و آهسته است كه باعث افزايش آرامش، بهبود قدرت و تعادل، انعطاف‌پذيري و اعتماد به نفس مي‌شود.دكتر رئيس‌السادات با اشاره به استفاده از كفش و كفي طبي در مبتلايان به آرتروز مي‌گويد: در مورد آرتروز زانو‌ها، كفش و كفي مناسب بايد براساس معاينه و تجويز پزشك تهيه شود و براي انتخاب صحيح آن بايد علاوه بر وضع زانو‌ها مواردي چون معاينات مچ پا و نحوه قرارگيري كشكك ارزيابي شود.

به گفته متخصصان طب فيزيكي جراحي معمولا در مواردي كه آرتروز شديد باعث اختلال در فعاليت بيمار شده باشد و معضلات بيمار به درمان‌هاي غيرجراحي پاسخ نداده باشد، در نظر گرفته مي‌شود. يكي از مواردي كه در جراحي‌هاي نواحي آرتروزي مهم است، در نظر گرفتن يك دوره مناسب توانبخشي قبل و پس از اعمال جراحي است كه شامل آموزش بيماران، تمرين درماني و بكارگيري روش‌هاي مختلف فيزيوتراپي است.نبايد فراموش كرد هدف كلي از درمان‌هاي متنوع فيزيكي و دارويي در مبتلايان به آرتروز، كاهش درد، حفظ يا بهبود حركت مفصلي و عملكرد آن و در نهايت ارتقاي كيفيت زندگي بيمار است اما اثرات كاهش وزن در افراد چاق، ورزش‌هاي هوازي (آيروبيك)، ورزش‌هاي آبي و تمرينات مقاومتي و تقويتي در پيشگيري از آرتروز و كند كردن روند پيشرفت بيماري كاملا ثابت شده و به افراد مبتلابه آرتروز توصيه مي‌شود.